Μέσων Χρόνων Λείψανα - Μέρος ια΄

Κυνοπιάστες και Ψωραροί

    Οι Κυνοπιάστες κάνουν το ντεμπούτο τους στις πηγές το 1398 ως Schilopiastes, είναι όμως οπωσδήποτε παλαιότερος οικισμός. Για την προέλευση της ονομασίας έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές όπως σκύλος, ασκέλλα (σκιλλοκρεμμύδα) ή σχίνος συν το δεύτερο συνθετικό πίασμα (λίπασμα). Άγνωστο ποιοι ναοί του χωριού λειτουργούσαν τότε.

    Το χωριό του Άι Προκόπη παλαιότερα άκουγε στην αγνώστου προελεύσεως ονομασία Ψωραροί και πρέπει να ήταν ήδη οικισμός τον 14^ο αιώνα. Σε έγγραφο του 1381 γίνεται λόγος για «...papa Nicolaus Cacarida protogerus et baiulus Psorarci de baiulatione de Medio...» και προφανώς πρόκειται για τον ομώνυμο οικισμό. Εδώ υπήρχαν αρχές 16^ου οι ναοί του Αγίου Βασιλείου και του Αγίου Προκοπίου. Δεδομένης της παλαιότητας του χωριού θα μπορούσαν να ανάγονται σε προγενέστερη εποχή. Τα σημερινά χτίριά τους όμως δεν δείχνουν να έχουν διασώσει μεσαιωνικά στοιχεία αφού είναι νεότερα.

Ελιά τ' Άι Προκόπη

    Ένα δείγμα έμβιου, κατά κάποιο τρόπο, αξιοθέατου με ηλικία αιώνων. Σήμα κατατεθέν του Άι Προκόπη, θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες ελιές του νησιού. Κρίνοντας απ' τον μεγάλο της κορμό, αν και αυτό δεν αποτελεί πάντοτε αξιόπιστη ένδειξη, θα μπορούσε να κουβαλά πολλούς αιώνες ζωής πάνω της, ανάγοντας έτσι τη γέννησή της στον Μεσαίωνα ή μπορεί και πιο παλιά. Πόσα άραγε να έχουν δει τα μάτια της;

Γαστούρι, Άγιοι Δέκα, Καμάρα και Σταυρός

    Πηγές του 14^ου αιώνα αναφέρουν την ύπαρξη κουρατορίας της Καμάρας γεγονός που δείχνει ότι μάλλον ήδη υπήρχε οικισμός, παρόλο που ρητή αναφορά σ' αυτόν έχουμε από το 1473. Κουρατορία ονομαζόταν κατά τα Ανδηγαυικά χρόνια έκταση γης η οποία ανήκε στην εκκλησία. Επίσης υπάρχουν στοιχεία υποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικούταν από τα αρχαία χρόνια.

    Το χωριό των Αγίων Δέκα εντοπίζεται στις πηγές από το 1502 όμως είναι σίγουρα παλαιότερο. Φυσικά την ονομασία του την οφείλει στον ομώνυμο ναό. Ο ναός των Αγίων Δέκα λοιπόν θα πρέπει να είναι και αυτός προγενέστερος του 16^ου αιώνα. Το χτίσμα του σήμερα δεν δείχνει ιδιαίτερα παλιό, διαθέτει όμως κάποια στοιχεία που ίσως έχουν ενδιαφέρον.

    Ο Σταυρός είναι και αυτός μεσαιωνικό χωριό. Η προέλευση της ονομασίας του είναι προφανής βέβαια όμως δεν είναι γνωστή η αιτιολογία της χρήσης του. Φυσικά και εδώ κάποιοι ναοί πρέπει να ανάγονται στους Μέσους Χρόνους αλλά τα σημερινά χτίσματά τους δεν έχουν εμφανή τέτοια χαρακτηριστικά, ωστόσο υπάρχουν υπόνοιες. Γνωρίζουμε ότι το 1502 υπήρχε η Υπαπαντή η οποία βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή, δυστυχώς ερειπωμένη. Επίσης ο Άγιος Αρσένιος για τους ίδιους λόγους που έχουν αναφερθεί και αλλού θα μπορούσε να είναι μεσαιωνικός. Το κτίριο του καθότι ανακαινισμένο, δεν αποκαλύπτει πολλά όμως.

    Το Γαστούρι είναι γεννημένο σε εποχές πριν το 1479. Εκδοχές της ονομασίας του εικάζουν παραφθορά της λέξης γάστρα ή κάποιο παρεμφερές επώνυμο. Τα τεκμήρια δεν αποκαλύπτουν ποιοι ναοί λειτουργούσαν τότε, αδιαμφισβήτητα όμως κάποιοι από τους σημερινούς θα υπήρχαν.

Ανάληψη (Παντοκράτορας)

    Όπως δείχνουν τα ντοκουμέντα πρόκειται για τον ναό που υφίσταται πάνω στο βουνό των Αγίων Δέκα και είναι γνωστός σήμερα ως Παντοκράτορας. Λειτουργούσε και σαν μοναστήρι μέχρι πριν κάποιες δεκαετίες, όπως θυμούνται οι παλιοί Αγιοκαδίτες. Απαντάται στις πηγές το 1497, ως Ανάληψη στο Γαλήσιο Όρος, που ήταν η παλιότερη ονομασία του βουνού. Έχουμε και το 1398 νύξη για ένα ναό της Αναλήψεως κάπου στην ευρύτερη περιοχή ωστόσο λείπουν τα στοιχεία που θα μπορούσαν να τον ταυτίσουν με τον αναφερόμενο.

    Ανακαινισμένος σε πρόσφατη εποχή, στέκεται σε μια επίπεδη έκταση, ανάμεσα σε χωράφια, με αποτέλεσμα να ξεχνάς για λίγο ότι βρίσκεσαι σ' ένα βουνό. Ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά συνιστούν η θολωτή οροφή, η ασυνήθιστη κατασκευή επί της στέγης, στην οποία αμφίπλευρα ανοίγονται παράθυρα και οι παχιοί τοίχοι που πλαταίνουν όσο πλησιάζουν το έδαφος. Το χαμηλό ύψος στο οποίο βρίσκεται το παράθυρο του ιερού και η θολωτή κατασκευή υπαινίσσουν παλαιότητα. Στον περίβολο υπάρχουν και άλλα χτίσματα, άλλοτε κελλιά.

Άι Αρσένης

    Ο Άι Αρσένης στην Καμάρα σήμερα σώζεται ερειπωμένος και ξεχασμένος. Κρίνοντας από την τοιχοδομή του, η οποία έχει έντονη παρουσία πλίνθων στους αρμούς, αλλά και από τον τιμώμενο Άγιο, ο ναός κατά πάσα πιθανότητα είναι μεσαιωνικός. Άλλωστε το χωριό σώζει και άλλους ναούς αντίστοιχης περιόδου. Αλλά στις πηγές τον πρωτοσυναντάμε το 1577.

Άγιος Βλάσιος

    Ορθώνεται στα Καρδαμάτικα Καμάρας, υπό τη σκιά του βουνού των Αγίων Δέκα και έχει έντονο ιστορικό ενδιαφέρον. Προ ετών έστεκε άσχημα λαβωμένος αλλά πλέον έχει αναπαλαιωθεί και αποτελεί μνημείο. Βέβαια ιδιαίτερο σεβασμό δεν απολαμβάνει αφού κάποιοι κάρφωσαν το συρματόπλεγμα της περίφραξης που ορίζει την ιδιοκτησία τους πάνω στον τοίχο του ιερού!

    Η μορφή του ανάγεται στην εποχή των Βενετσιάνων, όταν ανοικοδομήθηκε ενσωματώνοντας ακέραια τμήματα τοίχων ενός προγενέστερου ναού. Η ανέγερση του παλαιότερου, βάσει τοιχογραφιών και μορφολογικών στοιχείων, τοποθετείται στον 13^ο αιώνα. Επίσης ίσως να λειτούργησε και ως μονή κατά την Ενετοκρατία.

    Είναι μονόχωρος ναός με τρίπλευρη αψίδα ιερού στο άνω μέρος της οποίας σχηματίζεται ημικυκλική εσοχή. Το ιερό και μέρος του νότιου τοίχου ανήκαν σε βυζαντινό ναό. Αυτό μαρτυρά ο κεραμοπλαστικός διακόσμος, στην τοιχοποιία της αψίδας του ιερού και του νότιου τοίχου, με τη μορφή πλίνθινων οκτάκτινων αστεριών και τεθλασμένων γραμμών από κεραμίδια ή τούβλα τοποθετημένα διαγωνίως. Δηλαδή τυπικά χαρακτηριστικά βυζαντινής τεχνοτροπίας, σπάνια στην Κέρκυρα.   

    Εσωτερικά σώζονται τοιχογραφίες διαφόρων περιόδων με τις παλαιότερες να χρονολογούνται πιθανόν στον 13^ο αιώνα. Αξιομνημόνευτο το γεγονός ότι η Αγία Τράπεζα είναι στερεωμένη πάνω σ' ένα αρχαίο, δωρικού τύπου, κιονόκρανο. Το ίδιο συμβαίνει και στον παραπλήσιο ναό των Ταξιαρχών ο οποίος όμως περιλαμβάνει εκτός από αρχαιοελληνικά και παλαιοχριστιανικά αρχιτεκτονικά μέλη. Εύλογη λοιπόν η εικασία ότι σ' αυτήν τη θέση ή κάπου εκεί κοντά, υπήρχε ένα αρχαίος ναός και μεταγενέστερα μια παλαιοχριστιανική βασιλική. Άλλωστε η εύρεση τάφων ελληνιστικής εποχής κοντά στο Αλεποχώρι (γειτονικά της Καμάρας) φανερώνει την ανθρώπινη δραστηριοποίηση στην περιοχή ήδη από τα αρχαία χρόνια.

    Ακόμη δε, υπάρχει και ένας θρύλος που λέει ότι η περιοχή βορειοανατολικά του ναού είναι τόπος συνάντησης διαφόρων στοιχειών και φαντασμάτων.

Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ   

    Οι Ταξιάρχες είναι παραπλήσιοι του ναού του Αγίου Βλασίου και βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Είναι μια επτανησιακή μονόκλιτη βασιλική και φέρει σκεπή από ελενίτ.

    Χρονολογία ανέγερσης δεν γνωρίζουμε αλλά λόγω της εμφανούς παλαιότητας και της μορφολογίας, μάλλον τοποθετείται σε προγενέστερη του 16^ου αιώνα εποχή. Τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ανήκουν στον 17^ο αιώνα. Πιθανόν όμως κρύβεται και παλαιότερο στρώμα. 

    Αξιοσημείωτο ότι κάποια από τα δομικά του στοιχεία προέρχονται από άλλα κτίσματα, αρχαιότερα. Τρεις μικροί δωρικού ρυθμού κίονες είναι ενσωματωμένοι σε διάφορα σημεία. Ένας χρησιμοποιείται ως βάση της Αγίας Τράπεζας. Άλλος ορίζει την κάθετη πλευρά του παραθύρου του ιερού. Επίσης υπάρχουν και παλαιοχριστιανικά αμφίγλυφα θωράκια. Το ένα στη μπροστινή πλευρά εμφανίζει δυο πτηνά παραπλεύρως ενός σταυρού. Στην άλλη κυριαρχεί το ίδιο θέμα αλλά με διαφορετικά πτηνά, ίσως παγώνια. Από το άλλο θωράκιο σώζονται μόνο τμήματα τα οποία είναι ενσωματωμένα στο τέμπλο και στο δάπεδο. Προφανώς αυτά τα αρχιτεκτονικά μέλη προήλθαν από αρχαιότερα κτίσματα που υπήρχαν στην περιοχή ή στη θέση του τωρινού ναού. Ίσως κάποιος προχριστιανικός και μετέπειτα παλαιοχριστιανικός ναός.

 

Κάτω Γαρούνας

    Ο Κάτω Γαρούνας γεννήθηκε πριν τον 16^ο αιώνα όπως πιστοποιούν οι πηγές. Μάλιστα ήδη από τις αρχές αυτού του αιώνα φέρει το προσωνύμιο Κάτω, προφανώς για να τον διαχωρίσει από τον Πάνω. Άξια απορίας η ετυμολογία του ονόματός του. Έχει προταθεί η συσχέτιση με τον ποταμό Γαρούνα (Garone) της Γαλλίας, όμως κάτι τέτοιο δεν έχει αποδειχθεί.

Άγιος Γόρδιος

    Ονομασία εξαιρετικά οικεία λόγω του ότι αποτελεί τοπωνύμιο της φημισμένη παραλίας. Αυτό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι ότι ο Άγιος Γόρδιος είναι υπαρκτός ναός με ιστορία που ριζώνει βαθιά πίσω στον χρόνο. Οι πηγές πιστοποιούν την ύπαρξή του τουλάχιστον από το 1497. Το τωρινό χτίσμα δεν φανερώνει την πραγματική του ηλικία, αλλά κάποιες δομικές ασυνέχειες αποκαλύπτουν ότι η ανοικοδόμηση έχει συμπεριλάβει παλαιότερο τμήμα του ναού, άγνωστης εποχής.  

Στρογγυλή και Βουνιατάδες

    Η ύπαρξη της Στρογγυλής τεκμηριώνεται από το 1473 και προφανώς είναι παλαιότερη. Ακόμη δεν είναι γνωστό αν η ονομασία σχετίζεται με γεωγραφικό χαρακτηριστικό ή με επώνυμο. Στην περιοχή βρίσκεται η Υ.Θ. Οδηγήτρια, ναός που δείχνει να διαθέτει ιστορικό ενδιαφέρον και ήταν ήδη υπαρκτός το 1502.

    Το τοπωνύμιο Άι Γιάννης στις Περιστέρες χάνεται στα βάθη των αιώνων αφού ήταν ήδη σε χρήση το 1500. Αυτό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι ότι όντως υπάρχει ναός του Αγίου Ιωάννη, ο οποίος εμφανίζεται την ίδια χρονιά ως υπαρκτός και ανήκων στον βαρόνο Γούλιο Αλταβίλλα. Παρουσιάζει έντονο ιστορικό ενδιαφέρον ως χτίσμα αλλά είναι μη προσβάσιμο, εντός ιδιόκτητου χώρου.

    Οι Βουνιατάδες ήταν υφιστάμενος οικισμός τις αρχές του 16^ου αιώνα οπότε η γέννησή τους είναι προγενέστερα. Η ονομασία ίσως προέρχεται από του Βουνιατάς ή Βουνιώτης ή κάποιο παρεμφερές ωστόσο δεν υπάρχει τεκμηρίωση.

Λιόδεντρα μαθουσάλες

    Στην περιοχή της Στρογγυλής βρίσκονται ζωντανά τεκμηριωμένα μεσαιωνικά μνημεία. Πρόκειται για τρία λιόδεντρα. Όπως έδειξε έρευνα που διεξήγαγε γερμανική επιστημονική ομάδα, η οποία προσκλήθηκε από το Δ.Σ. της Ένωσης Επτανησίων Ελλάδος, το αρχαιότερο έχει μέσο όρο ηλικίας 1120 έτη, 952 έτη το ενδιάμεσο και 735 έτη το νεότερο. Γεννήματα της βυζαντινής και της ανδηγαυικής, το αργότερο, εποχής, έχουν θρέψει με τους καρπούς τους πολλές γενεές Κερκυραίων. Μιλιά και ματιά να 'χαν, να διηγηθούν τα όσα γνώρισαν. Προφανώς δεν είναι βέβαιο ότι είναι τα παλαιότερα αλλά σίγουρα είναι τα μόνα επιστημονικά χρονολογημένα στο νησί. Υπάρχουν και άλλα λιόδεντρα που παρουσιάζουν εντυπωσιακό μέγεθος, όπως η ελιά τ' Άι Προκόπη ή η ελιά τ' Αγίου στους Αργυράδες που είναι άγνωστο τι ηλικίες μπορεί να κρύβουν. Ευχής έργο βέβαια να αναδειχθούν και να προστατευτούν κατάλληλα.

Υ.Θ. Καλαμιώτισσα

    Κρυμμένο ανάμεσα στα λιόδεντρα στη θέση Καλαμιώτισσα κοντά στους Βουνιατάδες βρίσκεται το ξωκλήσι της Υ.Θ. Μπριχού μερικά χρόνια ήταν ερειπωμένο και εγκαταλελειμμένο. Σήμερα βρίσκεται σε καλή κατάσταση, όμως η ριζική ανακαίνιση που δέχθηκε έχει αποκρύψει τα όποια ενδιαφέροντα μορφολογικά χαρακτηριστικά.

    Στις πηγές απαντά από το 1512 αλλά σύμφωνα με τη βιβλιογραφία ο ναός ή ένα τμήμα του είναι βυζαντινής εποχής. Αυτό τεκμηριώνεται, όπως αναφέρεται, από το τρίλοβο παράθυρο στην ημικυκλική αψίδα. Δυστυχώς όμως η ανακαίνιση εξαφάνισε αυτό το στοιχείο αφού σήμερα δεν είναι ορατό το τρίλοβο παράθυρο. Αν καταστράφηκε ή καλύφθηκε από επιχρίσματα δεν είναι γνωστό. Πάντως η διατήρηση τοιχογραφιών, μεταβυζαντινών, στο εσωτερικό δείχνει ότι τουλάχιστον δεν είχαμε αυθαίρετη ανακατασκευή.  Στον χώρο δυτικά του ναού η παρουσία ελάχιστων υπολειμμάτων παλαιάς λίθινης κατασκευής πιθανόν υποδηλώνουν την ύπαρξη κάποιου χτίσματος ή τοιχίου το οποίο απομακρύνθηκε από τις εκτεταμένες επεμβάσεις αναμόρφωσης.

Πηγές

· Ανδηγαυική Κέρκυρα (13ος-14ος αι.) - Σ. Ασωνίτης

· Η Κέρκυρα και τα ηπειρωτικά παράλια στα τέλη του Μεσαίωνα - Σ. Ασωνίτης

· Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα - Χ Κόλλας

· Ορθόδοξοι Ναοί της Κέρκυρας τον 15ο αιώνα - Σ. Χ. Καρύδης

· Βυζαντινή τέχνη στα Επτάνησα, Π. Λ. Βοκοτόπουλος – Κερκυραϊκά χρονικά τόμος 15

· Εμμανουήλ Τοξότης, νοτάριος Κέρκυρας, πρωτόκολλο, πράξεις των ετών 1500-1503 - Εκδόσεις Ιονίου Πανεπιστημίου

· Θεόδωρου Βρανιανίτη δημοσίου νοτάριου πόλεως και νήσου Κερκύρας οι σωζόμενες πράξεις (1479-1516) - Σ. Χρ. Καρύδης

· Οι πράξεις του νοτάριου Κέρκυρας Ιωάννη Χοντρομάτη (1472-1473) - Ι.Μ. Κονιδάρη, Γ.Ε. Ροδολάκη

· Αρχεία Νομού Κέρκυρας, ΑΕΔ, Φ243

· Τρία ελαιόδεντρα στην Κέρκυρα από τα αρχαιότερα στον κόσμο - ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΝΩΣΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΙΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ

· Old Corfu,  History and Culture – Ν. Σταματόπουλος

· http://psorari.blogspot.com

· Κάποιες φωτό είναι του Γ. Δημουλά