Μέσων Χρόνων Λείψανα - Μέρος θ΄

στην Παλαιοκαστρίτσα

    Το όνομα Παλαιοκαστρίτσα βεβαίως παραπέμπει σε παλαιό κάστρο και πιθανόν σχετίζεται με την άλλοτε ύπαρξη οικισμού πάνω στο ακρωτήρι του Αγίου Νικολάου ή της Παλαιόχωρας, ανατολικά του ακρωτηρίου που βρίσκεται η μονή. Επίσης κάποιοι μελετητές είχαν τοποθετήσει σε αυτό το μέρος την πόλη του μυθικού βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοου αλλά φυσικά δεν έχει αποδειχθεί κάτι τέτοιο.

Υ.Θ.  Παλαιοκαστρίτισσα

    Η μονή της Υ.Θ. στην Παλαιοκαστρίτσα θρονιάζεται επί της κορφής του γραφικού βραχώδους ακρωτηρίου στην άγρια βορειοδυτική πλευρά του νησιού. Ο ναός και γενικά η γύρω περιοχή συνιστούν ένα ιδιαίτερο κομμάτι της Κορφιάτικης ιστορίας. Μάλιστα από το 1572 και μετά υπάρχει μόνιμη καταγραφή των συμβάντων και γεγονότων που αφορούν την μονή δίνοντας μια εικόνα της πνευματικής και κοινωνικής δραστηριότητάς της με τον πέρασμα των αιώνων. Εξακολουθεί να λειτουργεί ως μοναστήρι και προσελκύει πλήθος τουριστών κάθε χρόνο, ως ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα του νησιού.

    Χρονολογία γέννησης του ναού δεν γνωρίζουμε. Η παράδοση θέλει χτίστηκε το 1228, αλλά ακόμη δεν υπάρχουν αποδείξεις. Ο θρύλος λέει ότι βρέθηκε μια εικόνα σε αυτό το ακρωτήρι, επί του οποίου οι κάτοικοι της Παλαιόχωρας έκτισαν έναν ναό.

    Πρωτοεμφανίζεται στα τεκμήρια σε συμβολαιογραφική πράξη του 1469, η οποία μαρτυρά την απόφαση των κτητόρων «..Πρότη εκτήτορες...» του ναού να συλλέξουν εισφορές για την ανακαίνισή του «...δια να ξανακενουργόσομεν...». Άρα υπήρχε μπριχού το 1469. Επίσης αποκαλύπτει ότι ήταν συναδελφικός και πως τα μέλη της αδελφότητας προέρχονταν από τα χωριά: Πάγοι, Μεσσαριά, Χωροεπίσκοποι, Ραφαλάδες, Άγιος Αθανάσιος, Βίστωνας, Λάκωνες, Κρήνη δίνοντας παράλληλα και μια οικιστική εικόνα της περιοχής τον 15^ο αιώνα. Ωστόσο δεν είναι γνωστό αν ήδη λειτουργούσε τότε ως μοναστήρι, κάτι που φαίνεται πως συνέβαινε προς τα τέλη του 16^ου αιώνα με αρχές 17^ου. Τα περί της λειτουργίας της θέματα διευθετούνταν από μια επιτροπή εκλεγμένη από τους κτήτορες και από τον πρωτοπαπά της περιοχής. Αυτοί διόριζαν και τον Ηγούμενο, μεταξύ των ιερομονάχων που κατάγονταν από τα χωριά που είχαν κτητορικό δικαίωμα.

    Το 1403 Γενοβέζοι μισθοφόροι λεηλάτησαν τον ναό, όπως λέγεται χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί, μαζί με τις γύρω περιοχές και έθεσαν υπό πολιορκία το Αγγελόκαστρο, όπου είχαν βρει καταφύγιο οι ένοικοι της μονής και χωρικοί. Η προσπάθειά τους αποδείχτηκε μάταιη και τελικά αποχώρησαν. Άγνωστη και η τύχη του ναού κατά τη σφοδρή πολιορκία του 1537 αφού μαρτυρίες για τον ναό από το 1469 μέχρι το 1558, όπου ξαναεμφανίζεται, δεν έχουν διασωθεί. Λογικά πάντως στις επόμενες πολιορκίες το Αγγελόκαστρο έθεσε υπό την σκέπη του τους μοναχούς και τους κατοίκους των πέριξ. Κατά τον 18^ο αιώνα φαίνεται ότι η λειτουργία της διαταράχθηκε από εσωτερικές προστριβές. Τον 19^ο αιώνα οι Εγγλέζοι θα χρησιμοποιήσουν το μοναστήρι ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ιταλοί θα εγκαταστήσουν εκεί ένα στρατιωτικό φυλάκιο ενώ το 1943, οι Γερμανοί θα το μετατρέψουν σε στρατώνα διώχνοντας τους μοναχούς. Η μονή επαναλειτούργησε μετά τον πόλεμο.

    Το μοναστηριακό συγκρότημα θεωρείται τυπικό δείγμα μοναστικής αρχιτεκτονικής και χρονολογείται στον 18^ο αιώνα. Αποτελείται από το ναό στο κέντρο ο οποίος περιβάλλεται από ένα γραφικό οικοδομικό συγκρότημα με περιαύλιο, κελιά των μοναχών, λουτρουβιό, καμαροσκέπαστους διαδρόμους, αποθήκες και κήπο. Στο τοξοειδές υπέρθυρο της κύριας εισόδου στη βόρεια πλευρά του συγκροτήματος είναι χαραγμένη η αμφίβολη χρονολογία 1228. Το καθολικό της μονής είναι μια μονόκλιτη βασιλική όπου υπάρχουν αρκετές αξιόλογες εικόνες κυρίως Κρητικής τεχνοτροπίας. Σε παρακείμενο χώρο έχει διαμορφωθεί μικρό μουσείο που περιλαμβάνει κειμήλια και εικόνες καθώς και διάφορα άλλα εκθέματα, μεταξύ των οποίων και κόκκαλα ενός θαλάσσιου κήτους(φυσητήρα). Ακόμη, έξω από το μοναστήρι υπάρχει ένα ρωσικό κανόνι πιθανώς κατάλοιπο της σύντομης παρουσίας των Ρώσων το 1799.

Άγιος Νικόλαος

    Τα χαλάσματα του Αγίου Νικολάου, ένα μέρος του νότιου τοίχου και ένα τμήμα του ιερού, δίνουν τη μάχη τους ενάντια στον χρόνο, στην πλαγιά της χερσονήσου της Παλαιοχώρας. Πολλά στοιχεία δεν είναι γνωστά για τον ναό. Φαίνεται ότι υπήρχε τον 16^ο αιώνα αλλά πρέπει να είναι παλαιότερος βάσει κάποιων μορφολογικών στοιχείων. Άγνωστο αν συνδεόταν με τον οικισμό της Παλαιοχώρας που άλλοτε ζούσε σ' αυτόν τον χώρο.

Άγιος Γεώργιος

    Τα ερείπια του Άι Γιώργη ορθώνονται και αυτά στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας υφιστάμενα μονίμως την πίεση του χρόνου. Για τον ναό αυτό δεν έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής ιστορικά στοιχεία ενώ σίγουρα δεν λειτουργούσε από τον 18^ο αιώνα και μετά. Πιθανόν είναι μεσαιωνικός Το σχετικά μεγάλο, για ξωκλήσι, μέγεθος καθώς και η αλλοτινή ύπαρξη ενός οικισμού άγνωστης εποχής εκεί οδηγούν στην υπόθεση ότι υπήρχε κάποια συσχέτιση μεταξύ τους.

Παλαιοχώρα

    Στην ομώνυμη χερσόνησο σώζονται κάποια ασαφή χαλάσματα που μαρτυρούν την παρουσία ενός οικισμού. Οι πηγές σιωπούν σχετικά με τον οικισμό αυτό, γεγονός που υπονοεί ότι ίσως ήταν παλαιότερος του 16^ου αιώνα. Ούτε σώζεται κάποια συγκεκριμένη ονομασία του. Επίσης, αναπάντητο είναι και το ερώτημα για το αν η Παλαιοχώρα αποτελούσε την πρότερη θέση κάποιου από τους υφιστάμενους οικισμούς της περιοχής.

Δουκάδες και Σκριπερό

    Αμφότερα τα χωριά θεωρείται πως ανάγονται στα βυζαντινά χρόνια. Στις πηγές τα πρωτοσυναντάμε ρητά στην αναγραφή της περιουσίας της βαρονίας Carazzulla το 1446. Το Σκριπερό, ονομασία που θεωρείται ότι προέρχεται από την αλβανική λέξη "σκρέπ" που σημαίνει βραχώδης πλαγιά, λέγεται πως συγκροτήθηκε από Μαρδαΐτες κατά τον 12^ο αιώνα.

    Οι Δουκάδες οφείλουν την ονομασία τους στο επώνυμο Δούκας και μάλιστα λέγεται ότι στην περιοχή διεξήχθη μάχη μεταξύ ντόπιων και Γενοβέζων μισθοφόρων το 1403. Εκεί τεκμηριώνεται η παρουσία ναών κατά τον 16^ο αιώνα οι οποίοι θα μπορούσαν να είναι παλαιότεροι. Ωστόσο σήμερα δεν μαρτυρούν ιδιαίτερη παλαιότητα. Πρόκειται για τον Άγιο Δημήτριο Γλυκιωτάδων και την Υ.Θ. Μεσοχωρίτισσα.

    Η ευρύτερη περιοχή δεν σώζει εμφανή μεσαιωνικά ευρήματα και ούτε ναοί που πιθανόν υπήρχαν κατά την εξεταζόμενη περίοδο διαθέτουν σχετικά χαρακτηριστικά, αφού είναι όλοι ανακαινισμένοι σε πιο πρόσφατες εποχές.

Άγιος Στέφανος

    Ο κεντρικός ναός του Σκριπερού που δεσπόζει στο πάνω μέρος του χωριού. Είναι περιτριγυρισμένος από τοίχο στον οποίο ανοίγεται μια πύλη με περίτεχνο περιθύρωμα. Βρίσκεται σε καλή κατάσταση καθότι ανακαινισμένος, αλλά πίσω από τις επεμβάσεις και τα φτιασίδια κρύβει ιστορία αιώνων.

     Η σωζόμενη κτητορική επιγραφή μνημονεύει ότι κατασκευάστηκε με δαπάνη διαφόρων κατοίκων του χωριού το 1417. Ασαφές είναι αν η επιγραφή αυτή είναι η παλιά ή μεταγενέστερη επανεγγραφή της. Αν ισχύει το πρώτο σημαίνει ότι ο πυρήνας του ναού είναι μεσαιωνικός.

    Εκτός των άλλων, η επιγραφή έχει ενδιαφέρον γιατί αναφέρει και κάποια επώνυμα κατοίκων του χωριού κατά το 1417 που επιβιώνουν ως σήμερα. Είναι τα Μαυρομάτης, Κορωνάκης, Κλήμης, Λουβρος και Σαλβάνος.

Γιαννάδες και Βάτος

    Το χωριό Βάτος αρχίζει να κάνει δειλά την εμφάνισή του κάπου τον 17^ο αιώνα. Όμως η παλαιότητα κάποιων ναών στην περιοχή δείχνει ότι άνθρωποι δραστηριοποιούνταν εκεί τουλάχιστον από τον μεσαίωνα.

    Αντίθετα, το χωριό των Γιαννάδων, μάλλον εκ του επωνύμου Γιαννάς ή κάποιο παρεμφερές, ήδη υφίστατο αρχές του 16^ου αιώνα επομένως είναι τουλάχιστον υστερομεσαιωνικό. Την αυτή εποχή απαντά και ο ναός του Αγίου Νικολάου στους Γιαννάδες, που πιθανότατα ήταν παλαιότερος. Ζει ως τις μέρες μας ανακαινισμένος και έχοντας υποστεί πιο πρόσφατες οικοδομικές επεμβάσεις, χωρίς γνωρίσματα παλαιότητας.

Άγιος Γεώργιος ο Υψηλός

    Επί του χωριού Βάτος υψώνεται ένας λόφος όπου διαμορφώνεται ένα όμορφο τοπίο το οποίο προσφέρει υπέροχη θέα. Από το σημείο αυτό αγναντεύει κανείς ένα μεγάλο τμήμα του νησιού και αποκτά μια ωραία εικόνα των δυτικών ακτών της Κέρκυρας αλλά και της περιοχής Μέσης. Εκεί βρίσκεται και ο Άι Γιώργης.

    Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για τον Άι Γιώργη τον Υψηλό που απαντάται σε έγγραφο του 1420, συνταγμένο από τον νοτάριο Ιωάννη Σπαρμιώτη. Μνημονεύεται η πώληση ενός αμπελώνα στον Γουλιέλμο De Hugoth, εκπρόσωπο της μονής Αγίου Γεωργίου του Υψηλού, από τα αδέρφια Βασίλη και Γιώργη Παραμονή. Ο ίδιος ναός αναφέρεται και στη διαθήκη του φεουδάρχη Αρσένη Δεληγότη συνταγμένη το 1469 από τον Ιωάννη Πολυλά.

    Ο ναός έχει υποστεί κάποιες επεμβάσεις ανακαίνισης αλλά διατηρείται, ευτυχώς και αξιοθαύμαστα, στην αρχική του μορφή. Είναι μονόχωρος, με ημικυκλική αψίδα, χτισμένος με αργόλιθους. Το τοξωτό πλίνθινο πλαίσιο στο παράθυρο του ιερού και η παρουσία πλίνθων στους αρμούς υποδηλώνουν ότι είναι μεσαιωνικός. Οι τοιχογραφίες που διασώζονται είναι σε κακή κατάσταση και ανάγονται μάλλον στον 14^ο ή 15^ο αιώνα.

    Αξίζει να αναφερθεί ότι η αρχοντική οικογένεια των Δεληγότηδων κρατούσε από ένα κλάδο του προβηγκιανού οίκου De Hugoth. Μέλη αυτού του κλάδου ήρθαν στην Κέρκυρα τον 14^ο αιώνα επί Ανδηγαυών ως τοπικοί αξιωματούχοι και κατέστησαν αποδέκτες φεουδαλικών αγαθών από τσ’ αρχόντους. Εγκαταστάθηκαν μόνιμα εδώ και με την πάροδο των ετών Κερκυραιοποιήθηκαν.

Άγιος Νικόλαος

    Πρόκειται για τον ενοριακό ναό του Βάτου ο οποίος λειτουργείται και φυσικά είναι ανακαινισμένος.

       

    Τυπολογικά ανήκει στην επτανησιακή βασιλική. Εξωτερικά δεν υπάρχει κάτι που να φανερώνει την παλαιότητά του αφού έχει υποστεί επεμβάσεις. Ωστόσο ενσωματώνει τμήμα παλαιότερου ναού που χρονολογείται από ειδικό, βάσει τοιχογραφιών, στον 13^ο αιώνα. Αυτό έγινε γνωστό μπριχού 50 περίπου χρόνια, όταν έγιναν κάποιες εργασίες εντός του ναού που αποκάλυψαν στον ανατολικό τοίχο λείψανα αυτών των τοιχογραφιών.

Πηγές

· Η Κέρκυρα και τα ηπειρωτικά παράλια στα τέλη του Μεσαίωνα - Σ. Ασωνίτης

· Δουκάδες Κέρκυρας - Αλεξάκης Αλέξανδρος

· Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα - Χ Κόλλας

· Ορθόδοξοι Ναοί της Κέρκυρας τον 15ο αιώνα - Σ. Χ. Καρύδης

· Ορθόδοξες αδελφότητες και συναδελφικοί ναοί στην Κέρκυρα (15ος-19ος αι.) - Σ. Χ.  Καρύδης

· Βυζαντινή τέχνη στα Επτάνησα, Π. Λ. Βοκοτόπουλος – Κερκυραϊκά χρονικά τόμος 15

· Κερκυραϊκά, τόμοι Α΄ και Β΄ - Ι. Μπουνιάς

· Old Corfu,  History and Culture – Ν. Σταματόπουλος

· Rock of Ages, The fascinating story of the Palaiokastritsa Monastery -  J. Forte