Μέσων Χρόνων Λείψανα - Μέρος ζ΄

Ομαλή και Σγουράδες

    Και αυτά τα δυο χωριά μνημονεύονται στο ιδρυτικό του Παντοκράτορα το 1347. Η προέλευση του ονόματος της Ομαλής δεν είναι γνωστή, των Σγουράδων όμως προέρχεται από το επώνυμο Σγούρος, το οποίο μάλιστα επιβιώνει ως σήμερα εκεί διανύοντας μια συνεχή πορεία τουλάχιστον 7 αιώνων. Στην περιοχή σώζονται μαζεμένα αρκετά ενδιαφέροντα μεσαιωνικά εκκλησιαστικά μνημεία του νησιού.

Ταξιάρχης

    Βρίσκεται στην περιοχή των Σγουράδων, πλάι σ' έναν αμπελώνα και σφιχταγκαλιασμένος από κισσούς, χαροπαλεύει ενάντια στη φύση και το άνθρωπο, ολοκληρωτικά ξεχασμένος και εγκαταλελειμμένος. Τύχη που μάλλον δεν ταιριάζει σε ιστορικό μνημείο που δεν του μένει πια πολλή ζωή.

    Πρόκειται για μια μονόχωρη επτανησιακή βασιλική που σώζει κάποια λείψανα τοιχογραφιών που ανάγονται στον 16^ο ή 17^ο αιώνα, σύμφωνα με τους ειδικούς. Αλλά ο ναός πιθανολογείται ότι είναι παλαιότερος, ίσως του ύστερου μεσαίωνα. Κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα ήταν ιδιωτικός, ανήκων σε κλάδο της οικογένειας Θεοτόκη.

Αγίος Νικόλαος

    Στέκεται παρέα με τσ' εγιές, παραμελημένος, ασκεπής και σακατεμένος, μετά τσου Σγουράδες προς Ομαλή, στη θέση Σκριβάδες. Ούτε αυτός τυγχάνει της φροντίδας που του αρμόζει.

    Βάσει των τοιχογραφιών (λίγες και κυρίως στην κόγχη) και άλλων χαρακτηριστικών, η ανέγερσή του θα μπορούσε να τοποθετηθεί στην ύστερη μεσαιωνική περίοδο (14^ος -15^ος αιώνας). Και εδώ έχουμε μια μονόχωρη λιθόκτιστη βασιλική. Οι τοίχοι στο ανώτερο τμήμα τους αποτελούνται από μια ζώνη διαφορετικής τοιχοποιίας από την υπόλοιπη. Αυτό μαρτυρά διαφορετική οικοδομική φάσης και ίσως αφορά ενισχυτική κατασκευή για τη στήριξη της στέγης. Η αψίδα του ιερού είναι σχεδόν όλη καλυμμένη από προσχώσεις. Σημαντικές ζημιές υπέστη ο ναός από τους Ναζί, οι οποίοι αφαίρεσαν τα ξύλινα μέρη, συμπεριλαμβανομένης και της στέγης.

Η ύπαρξη ενός πηγαδιού νοτιοδυτικά του ναού αλλά και τα ερείπια ενός κτίσματος που είναι προσκολλημένο στον νότιο τοίχο του οδηγούν στην υπόθεση ότι πιθανόν να υπήρχε υποστατικό ή κάποια ομάδα κτισμάτων στην περιοχή.

Άγιος Νικόλαος

    Ο ναΐσκος ορθώνεται σε έναν ελαιώνα μετά την Ομαλή προς Επίσκεψη, στου Τατσουρίνα. Βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση, σχεδόν ολοκληρωτικά ερειπωμένος και στον εσωτερικό του χώρο φιλοξενεί πλέον ελαιόδιχτα. Αν και ταπεινός στην όψη, η παλαιότητά του τον καθιστά ιδιαίτερα σημαντικό. Πάρα ταύτα η αδιαφορία και η λησμονιά κυριαρχούν.

     Ανάγεται στα βυζαντινά χρόνια βάσει μορφολογικών χαρακτηριστικών και συγκεκριμένα τη τεθλασμένη γραμμή από κεραμίδια (παρόμοια με αυτή του βορείου τοίχου του Αγ. Νικόλαου Κορακιάνας) που κοσμεί την αψίδα του ιερού, τυπικό χαρακτηριστικό βυζαντινής τεχνοτροπίας. Κατά τ' άλλα είναι ένας μονόχωρος λιθόκτιστος ναΐσκος. Ιδιομορφία αποτελεί το γεγονός ότι ήταν μονοκάμαρος. Σώζονται μόνο τμήματα των τοίχων του και μάλιστα σε χαμηλό ύψος. Οι τοιχογραφίες περιορίζονται σε κάποια λείψανα μεταγενέστερων της ανέγερσης εποχών.

Άγιος Αρσένιος

    Μεταξύ Ομαλής και Επίσκεψης κείται άλλος ένας ναός, βαριά λαβωμένος, με μεσαιωνικό ενδιαφέρον. Είναι αφιερωμένος τον Άγιο Αρσένιο, αρχιεπίσκοπο Κέρκυρας κατά τον 10^οαιώνα. Παρομοίως και με τους υπόλοιπους, ιστορικού ενδιαφέροντος, ναούς της περιοχής, έχει δυστυχώς αφεθεί στη φθορά του χρόνου.

    Είναι μονόχωρος ναός, δομημένος με ακατέργαστους λίθους και δεν σώζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η λειτουργία του επιβεβαιώνεται από τις αρχές του 16^ο αιώνα, κάτι στο οποίο συνηγορούσαν και οι τοιχογραφίες που είχε, όπως συμπέραναν ειδικοί, οι οποίες σήμερα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Ωστόσο, μάλλον ξεπερνά τα 500 χρόνια ηλικίας.

εις την Κορακιάνα και τα πέριξ

    Παλαιότατο και ιστορικό χωριό περί του οποίου οι πρώτες σαφείς αναφορές γίνονται σε νοταριακές πράξεις του 15^ου αιώνα. Όμως, αρκετές ενδείξεις δηλώνουν ότι η ευρύτερη περιοχή κατοικούνταν τουλάχιστον από τα βυζαντινά χρόνια. Αυτό στηρίζεται άλλωστε και από την ύπαρξη αρκετών ναών των οποίων η κατασκευή ανάγεται στη βυζαντινή εποχή.

Άγιος Ισίδωρος

    Ταπεινό ιδιωτικό εκκλησίδιο ευρισκόμενο πάνω στον δρόμο που οδηγεί από την Άνω Κορακιάνα στο Σωκράκι. Πρόκειται για μια πλήρως ανακαινισμένη μονόχωρη βασιλική που δεν φέρει ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, βάσει κάποιων τοιχογραφιών, ανακαλύφθηκε ότι διαθέτει ένα παλαιότερο τμήμα, αναγόμενο στον 13^ο αιώνα, που ενσωματώθηκε στον μεταγενέστερο ναό.

Άι Μιχαήλης στο Βουνό

    Ο Άι Μιχαήλης βρίσκεται στην Άνω Κορακιάνα, λίγο έξω από το χωριό στους πρόποδες του βουνού. Έχει υποστεί αναστηλωτικές επεμβάσεις και δεν κινδυνεύει άμεσα, αν και εγκαταλελειμμένος.

     Στη σημερινή του μορφή είναι χτίσμα των αρχών του 18^ο αιώνα στο οποίο όμως έχουν ενσωματωθεί τμήματα ενός ναού του 11^ο αιώνα. Από τον βυζαντινό ναό διατηρήθηκαν ο βόρειος και ο ανατολικός τοίχος, οι οποίοι, εκτός από τη σποραδική παρουσία κεραμιδιών στους αρμούς, δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Οι τοιχογραφίες που διασώζονται, κυρίως στην κόγχη του ιερού, σύμφωνα με ειδικούς χρονολογούνται στον 11^ο αιώνα και συσχετίζονται με την ιστόρηση των άλλων ναών της περιοχής δηλαδή του Αγίου Μερκούριου και του Αγίου Νικολάου με τις τοιχογραφίες των οποίων εμφανίζουν συγγενική τεχνοτροπία.

Άγιος Αθανάσιος

    Ενοριακός και εν λειτουργία ναός που ορθώνεται στο χωριό της Άνω Κορακιάνας. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση καθότι έχει ανακαινιστεί.

    Η ιστορία του πιθανόν χάνεται στα μεσαιωνικά χρόνια του νησιού. Τη σημερινή του μορφή την πήρε γύρω στο 1650 όταν εκτελέστηκαν εργασίες επέκτασης και διαμόρφωσης. Κάποιες τροποποιήσεις έγιναν και το 1833. Παρόλ' αυτά διασώζει τμήμα του παλαιότερου ναού στην τοιχοδομή του. Αυτό αποδεικνύεται από τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών, οι οποίες κατά μια άποψη χρονολογούνται στον 14^ο αιώνα. Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες, που ανήκουν στο νεώτερο τμήμα, έγιναν τον 18^ο αιώνα.

Προφήτης Ηλίας

    Παλαιό μοναστήρι που δεσπόζει επί της κορφής ενός καταπράσινου λόφου στην περιοχή της Άνω Κορακιάνας, κοντά στον ναό του Άι Νικόλα.

    Η παρουσία του ναού επιβεβαιώνεται ήδη από το 1473. Άκμασε ως μοναστήρι μέχρι τον 17^ο αιώνα, όταν εξ αιτίας πυρκαγιάς από άγνωστη αιτία άρχισε να περιέρχεται σε μαρασμό. Με τη μονή σχετίστηκαν ιεράρχες διαφόρων περιοχών της Ελλάδος οι οποίοι κατέφυγαν στην Κέρκυρα υποκείμενοι διωγμών.

    Το μοναστηριακό συγκρότημα είναι περιτοιχισμένο και αποτελείται από το καθολικό, τα κελιά με τους βοηθητικούς χώρους και τον περιαύλιο χώρο. Τα κελιά ήταν προσκτισμένα στο καθολικό και σώζονται ερειπωμένα. Επίσης σώζεται και ένας φούρνος. Το καθολικό, κτίσμα πιθανόν του 17^ου αιώνα, βρίσκεται σε μέτρια κατάσταση και δεν φαίνεται να σώζει μεσαιωνικά στοιχεία.

Άγιος Νικόλαος

    Ο ερειπωμένος και ασκεπής αυτός ναός βρίσκεται δίπλα στον δρόμο, στους πρόποδες του λόφου που ορθώνεται το μοναστήρι του προφήτη Ηλία. Προσφάτως εκτελέστηκαν εργασίες καθαρισμού του.

    Χτίστηκε κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας ενσωματώνοντας τμήματα παλαιότερου ναού ο οποίος πιθανόν οικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα. Αυτό τεκμηριώνεται από τοιχογραφίες που υπήρχαν στον ναό. Αποτελούσε μετόχι του προαναφερθέντος μοναστηριού.

     Είναι ένας μονόχωρος ναΐσκος του οποίου ο βόρειος και νότιος τοίχος ανήκαν σε βυζαντινό ναό, όπως πιστοποιούν κάποια μορφολογικά στοιχεία βυζαντινής τεχνοτροπίας που διατηρούν. Συγκεκριμένα ο βόρειος τοίχος εμφανίζει πλίνθους στους αρμούς των δομικών του στοιχείων αλλά και μια ζώνη κεραμιδιών που σχηματίζουν μια τεθλασμένη γραμμή. Οι υπάρχουσες τοιχογραφίες τοποθετούνται στον 17^ο αιώνα. Οι αρχαιότερες τοιχογραφίες που βρισκόντουσαν στον ναό έχουν αποτοιχισθεί από αρμόδιους και αποτελούν πλέον έκθεμα του μουσείου Βυζαντινής Συλλογής που βρίσκεται στο Παλαιό Φρούριο. Παρουσιάζουν συγγενική τεχνοτροπία με τοιχογραφίες του Αγίου Μερκούριου και του Άι Μιχαήλη οπότε πιθανόν έγιναν από τους ίδιους καλλιτέχνες κατά την ίδια περίοδο, δηλαδή τον 11^ο αιώνα.

εις τον Άι Μάρκο και την Κρεβατζούλα

    Ο οικισμός του Αγίου Μάρκου μνημονεύεται από τον 14^ο αιώνα. Ως εκκλησιωνυμικός οικισμός, θα πρέπει και ο ναός του Αγίου Μάρκου να ήταν τουλάχιστον του 14^ου αιώνα. Δυστυχώς όμως αυτός δεν έφτασε ως τις μέρες μας και ήδη τον 19^ο αιώνα αναφερόταν ως ερειπωμένος.

    Επίσης στην περιοχή του Δαφνίλλα υπάρχει ο Άι Νικόλας του Κρούτσουλου που ανήκε στην αρχοντική οικογένεια των Θεοτόκη. Θεωρείται ότι ο ναός υπήρχε ήδη στα μέσα του 15^ο αιώνα, εποχή που εγκαταστάθηκαν οι Θεοτόκηδες στην Κέρκυρα. Αλλά δεν έχει επιβεβαιωθεί η παλαιότητά του. Σώζει πάντως κάποια αρχιτεκτονικά μέλη παλαιότερου χτίσματος, ίσως εκκλησιάς. Επίσης, η ανέγερσή του έχει συνδεθεί με ένα ξεθωριασμένο τοπικό θρύλο που μιλά για κάποιους ναυαγούς, οι οποίοι έταξαν στον Άι Νικόλα να χτίσουν έναν ναό στο μέρος όπου θα άγγιζαν ζωντανοί τη στεριά.

Άγιος Μερκούριος

    Ο ταπεινός αυτός ναΐσκος είναι το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο στην Κέρκυρα μετά τον ναό Αγίων Ιάσωνα και Σωσιπάτρου. Άντεξε στη σκληρή δοκιμασία περίπου 1000 χρόνων. Βρίσκεται στην περιοχή του Αγίου Μάρκου κρυμμένος σ' έναν ελαιώνα. Πριν αρκετά χρόνια έστεκε ασκεπής και παραμελημένος. Λόγω της αξίας του όμως αναστηλώθηκε, τοποθετήθηκε ξύλινη στέγη και οι τοιχογραφίες του υπέστησαν συντήρηση.

    Οικοδομήθηκε το 1075 βάσει της κτητορικής επιγραφής η οποία, ώ του θαύματος, έχει διασωθεί. Πληροφορεί ότι η εκκλησία χτίστηκε και τοιχογραφήθηκε από τον Νικόλαο Δρογγάριο (ή Δρουγγάριο) και τα αδέρφια του. Αρχικά ήταν αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία και στον Άγιο Μερκούριο. Αξίζει να αναφερθεί πως δρουγγάριος ήταν αξίωμα στον βυζαντινό στρατό και στο ναυτικό. Στην προκειμένη πάντως μάλλον πρόκειται απλά για το επίθετο του ιδρυτή του ναού και όχι για αξίωμα.

     Πρόκειται για έναν μονόχωρο λιθόκτιστο ναό. Η τοιχοποιία δεν περιλαμβάνει διάκοσμο ή στοιχεία βυζαντινής τεχνοτροπίας. Ιδιοτυπία αποτελεί το γεγονός ότι εμφανίζονται δύο κόγχες ιερού. Στον νότιο τοίχο υπάρχει ένα πρόσκτισμα μεγαλύτερο από τον ναό. Οι τοιχογραφίες ανάγονται σε διάφορες χρονολογικές περιόδους. Οι παλαιότερες είναι σύγχρονες με την ανέγερση του ναού και οι μεταγενέστερες ανάγονται στο δεύτερο μισό του 14^ου ή τις αρχές του 15^ου αιώνα.

Πηγές

· Ανδηγαυική Κέρκυρα (13ος-14ος αι.) - Σ. Ασωνίτης

· Η Κέρκυρα και τα ηπειρωτικά παράλια στα τέλη του Μεσαίωνα - Σ. Ασωνίτης

· Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα - Χ Κόλλας

· Ναοί και Μοναστήρια Κέρκυρας, Παξών και Οθωνών στα μέσα του ΙΗ΄ αιώνα - Δ. Χ Καπάδοχος

· Ορθόδοξοι Ναοί της Κέρκυρας τον 15ο αιώνα - Σ. Χ. Καρύδης

· Εκκλησιαστική γεωγραφία της Κέρκυρας τον 19ο αιώνα - Σ. Καρύδης

· Βυζαντινή τέχνη στα Επτάνησα, Π. Λ. Βοκοτόπουλος – Κερκυραϊκά χρονικά τόμος 15

· Κερκυραϊκά, τόμοι Α΄ και Β΄ - Ι. Μπουνιάς

· Οι πράξεις του νοτάριου Κέρκυρας Ιωάννη Χοντρομάτη (1472-1473) - Ι.Μ. Κονιδάρη, Γ.Ε. Ροδολάκη

· Old Corfu,  History and Culture – Ν. Σταματόπουλος

· Die nachbyzantinische wandmalerei auf der insel Kerkyra und den ubrigen ionischen inseln, PhD thesis, 1984 - Δ. Τριανταφυλλόπουλος

· http://www.imcorfu.gr

· http://www.corfufeakes.gr/