Τετάρτη 15 Δεκεμβρίου 2010

’Σ του Ζυγονού τα ερμόσπιτα

Τα τρία φλωριά

......αμέσως το ερώτησα που ευρίσκεται ο αγαπημένος μου υπηρέτης ο Μιχαήλ και του είπα όλα τα χαρακτηριστικά σου και το Πνεύμα μου απάντησε: ’Σ του Ζυγονού τα ερμόσπιτα για χρόνους εννενήντα φύλαγα τρεις σωρούς φλωρί ως ήμουν διορισμένος....... Αυτή η σκηνή διαδραματίζεται στο διήγημα του Ιακώβου Πολυλά (1825-1896, συγγραφέας και κριτικός) «Τα τρία φλωριά» του 1892. Πρόκειται για την ιστορία μιας φαμέλιας, τα γεγονότα της οποίας καθορίζονται από ένα πλέγμα πεπρωμένου, μαγείας, ηθών τση εποχής και θρησκείας. Όλα αυτά με υπόβαθρο την Κέρκυρα του 19ου αιώνα.
Ο Πολυλάς άντλησε κάποια στοιχεία από την κορφιάτικη παράδοση και ιστορία για να εμπλουτίσει το διήγημα του. Μεταξύ αυτών των στοιχείων είναι και ο μώρος (το Πνεύμα) και το έρημο χωριό που αποτελεί την έδρα του, το Ζυγονό. Ο μώρος, αποκύημα της λαϊκής φαντασίας είναι ένα καλής φύσεως αερικό το οποίο η παράδοση συνήθως το θέλει να φυλάει θησαυρούς. Το Ζυγονό όμως, το αντικείμενο ενδιαφέροντος μας, είναι ένα πραγματικό χωριό που κάποτε υπήρξε στην Κέρκυρα.
Δια στόματος μιας γριάς τσιγγάνας μαθαίνουμε την μυθική ιστορία του Ζυγονού στο διήγημα. Αρχικά λέει, ήταν ένα υπανάπτυκτο χωριό το οποίο όμως άρχισε να γνωρίζει μέρες ευήμερες όταν εγκαταστάθηκαν εκεί κάποιοι έποικοι με πλούτη και γνώσεις που το ωφέλησαν. Φυσικά μετά την ακμή έρχεται η παρακμή οπότε μετά από κάποιες γενεές το Ζυγονό καταστρέφεται και ερημώνεται. Αιτία είναι οι διαμάχες μεταξύ δύο μελών της αρχοντικής οικογένειας του χωριού που κορυφώνονται με αφορμή την καύση του λειψάνου του παπά του χωριού που θεωρούνταν ότι είχε βρυκολακιάσει. Αποτέλεσμα είναι η έλευση θανατικού ως μορφή θείας δίκης και η ένταση των συγκρούσεων που φέρνουν το τέλος σε όσους χωρικούς δεν εγκατέλειψαν το ετοιμοθάνατο Ζυγονό.
Τυχόν ενδιαφερόμενοι για το διήγημα του Πολυλά μπορούν να το αναζητήσουν και να το νταουνλοουντάρουν σε μορφή PDF (έξι μέρη) από εδώ .

Πίσω από το μύθο

Αφήνοντας τώρα την σφαίρα τση φαντασίας και εισερχόμενοι στην σφαίρα τση πραγματικότητας ας δούμε κάποια πραγματικά γεγονότα που αφορούν το Ζυγονό.
Το πότε συγκροτήθηκε ως οικισμός δεν γνωρίζουμε. Πιθανόν αυτό να συνέβη κατά τον μεσαίωνα. Μια μικρή και πρόχειρη έρευνα έδειξε τα εξής: 

  • Το Ζυγονό ως όνομα το συναντάμε πρώτη φορά σε συμβολαιογραφική πράξη του 1473. Σ’ αυτήν αναφέρεται ότι ο βαρώνος Λεονάρδος Δεληγότης και ο Δημήτριος Σοφιανός παραχωρούν στον Μακάριο την ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Θεόδωρου στο λιβάδι του Ζυγονού μαζί με γη γύρω από αυτήν.
  • Από το έργο του Χ. Κόλλα «Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα» μαθαίνουμε ότι τον 16ο αιώνα κάποιοι κάτοικοι απ’ το Ζυγονό άκουγαν στα επίθετα Αγιομαυρίτης, Ζυγονιάτης, Νικηφόρος και Ρωμαίος. Επίσης ότι υπήρχαν τουλάχιστον δύο ναοί στο χωριό, της Θεοτόκου και της Αγίας Αναστασίας. Από τοπωνύμια αναφέρονται τα χαλάσματα, η δάφνη και τα Γηψία. Τα στοιχεία δείχνουν ότι αν και σίγουρα επλήγη κατά το ασέδιο του 1537, το Ζυγονό δεν ερημώθηκε εντελώς.
  • Στο έργο του «Η νήσος Κέρκυρα» ο Ιωσήφ Παρτς παραθέτει τους καταλόγους της απογραφής πληθυσμού που διεξήγαγαν οι Βενετσιάνοι το 1766. Σε αυτούς αναγράφεται το Ζυγονό με 35 κατοίκους, αριθμός σχετικά μικρός σε σχέση με άλλους οικισμούς.
  • Η προφορική παράδοση εχτός από έναν θρύλο έχει διασώσει και το όνομα ενός πλούσιου γαιοκτήμονα τση περιοχής, του Λισγαρά.

Χαλάσματα στο Ζυγονό
Τελικά κάποια στιγμή σίγουρα μετά τα μέσα του 18ου αιώνα το Ζυγονό άδειασε από κόσμο. Αν αυτό έγινε μεμιάς ή αγάλι αγάλι δεν το βρήκαμε. Το μόνο που μάθαμε είναι ένας θρύλος, μπολιασμένος με μια μικρή δόση γοτθικού τρόμου, που διηγούνται οι ντόπιοι. Αυτός μας λέει πως κάπου στις αρχές του 19ου αιώνα, θανατικό θέριζε το Ζυγονό. Μάλιστα οι κάτοικοι του πίστευαν ότι βρυκολάκιασε ο παπάς τους και έσπερνε το θανατικό, γι' αυτό και έκαψαν το λείψανο του! Εντέλει όσοι επέζησαν  του θανατικού εγκατέλειψαν το Ζυγονό και σκόρπισαν σε άλλα χωριά.  Εδώ βλέπουμε και την ομοιότητα με την ιστορία του Πολυλά ο οποίος μάλλον πήρε τον θρύλο της ντόπιας παράδοσης και τον ενσωμάτωσε στο διήγημα του αφού το αντίθετο είναι λίγο δύσκολο να συνέβη.
Εφόσον λοιπόν δεν βρήκαμε επίσημη εκδοχή και αφού αρκετές φορές οι μύθοι είναι επηρεασμένοι από την πραγματικότητα ίσως θα πρέπει να δεχθούμε ως αιτία εγκατάλειψης του χωριού κάποια λοιμώδη μεταδοτική ασθένεια. Άλλωστε είχαμε ανάλογη επιδημία στον Μαραθιά, τις Ρουμανάδες, τον Χλωμό και άλλα χωριά το 1816. Δεν αποκλείεται βέβαια να στέρεψαν οι πηγές τους ή να τσακώθηκαν με τον μεγαλογαιοκτήμονα ή ζήλεψαν τους γείτονες τους στον Άη Μαθιά και τράβηξαν κατά εκεί αφήνοντας το Ζυγονό να ερειπωθεί. Όμως η γεωγραφική θέση του χωριού, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις γύρω του και το γεγονός ότι δεν ήταν απομονωμένο αποτελούσαν καλούς λόγους για να μείνουν οι κάτοικοι στο χωριό τους.

Το Ζυγονό σήμερα

Η πρώην ...πλατεία... του χωριού
Το Ζυγονό ή ο Ζγονός, όπως το αναφέρουν οι ντόπιοι, βρισκόταν νοτιοανατολικά του Άη Μαθιά και σε μικρή απόσταση από αυτόν. Τα ελάχιστα και σχεδόν εξ ολοκλήρου καλυμμένα από την βλάστηση απομεινάρια του, κείτονται στην άκρη μιας πεδιάδας περιτριγυρισμένης από λόφους. Αυτή η θέση περιόριζε την θέα των κατοίκων αλλά ίσως έδινε και μια αίσθηση ασφάλειας από τα τερτίπια των αέρηδων ή από επιδρομείς. Παράλληλα, μπροστά τους απλώνονταν μια πεδιάδα στην οποία μπορούσαν να ασκήσουν τις αγροτικές τους δραστηριότητες.
Οι Άγιοι Πάντες
Φτάνοντας στο σημείο που βρισκόταν το χωριό βλέπει κανείς ένα περιποιημένο, ασβεστωμένο και διαμορφωμένο για επίσκεψη, χώρο όπου στέκονται όρθιες και μάλιστα σε καλή κατάσταση δυο εκκλησίες. Η μια, η πρώτη που συναντάμε, είναι των Αγίων Πάντων. Η άλλη, ανακαινισμένη, είναι της Θεοτόκου και ίσως ταυτίζεται με αυτή που μνημονεύεται στα νοταριακά έγγραφα του 16ου αιώνα. Πιθανότατα αυτός ο χώρος ήταν ο πυρήνας του χωριού. Εντύπωση προκαλούν κάποιες υπεραιωνόβιες ελιές, με αρκετά χοντρούς κορμούς, που ορθώνονται σε αυτό το σημείο τελευταίοι μα πιστοί φρουροί του χωριού. Αυτές σίγουρα θα είχαν πολλά να πουν για την ιστορία και το τέλος του Ζυγονού αλλά επέλεξαν τον δρόμο τση σιωπής.
Το εσωτερικό του λουτρουβιού
Από τα χτίσματα του χωριού δεν υπάρχουν παρά ελάχιστα απομεινάρια, γύρω από τσι δυο εκκλησιές, τα οποία παλεύουν ενάντια στον χρόνο και την φύση. Δίπλα από τον ναό της Θεοτόκου στέκουν όρθια κάποια τμήματα ενός λίθινου κτιρίου και προς νότο διακρίνονται τα θεμέλια ενός πέτρινου οικοδομήματος. Προς βορρά, ανάμεσα από την πυκνή βλάστηση και κάτω από κάποιες θεόρατες δάφνες, υπάρχουν υπολείμματα λίθινων τοίχων από διάφορα χτίσματα καθώς και τα λείψανα ενός λουτρουβιού όπου μέσα του κρύβεται και ένα λιθάρι. Τα υπόλοιπα χτίσματα παραδόθηκαν στον χρόνο και προφανώς αποτέλεσαν οικοδομικό υλικό. Είτε για τις οχτιές των αναβαθμίδων είτε για τους πέτρινους μαντρότοιχους που ορίζουν τα χτήματα που υπάρχουν και καλλιεργούνται ακόμη εκεί.
Ένα ερμόσπιτο του Ζυγονού
Σήμερα, υπό το φως της ημέρας, περνούν ακόμη άνθρωποι από το Ζυγονό για να παν είτε στα χτήματα τους που βρίσκονται εκεί είτε σε κάποια από τις δύο εκκλησίες. Μα σαν νυχτώσει στα ερμόσπιτα του Ζυγονού πλέον μόνο νυχτοπούλια συχνάζουν για να πιάσουν τα πετέγολα με τσι γέρικες αιωνόβιες εγιές, αφού οι μώροι και οι βρυκόλακες έφυγαν και αυτοί, τρομαγμένοι από τα καμώματα τση σύγχρονης εποχής.

Μια γριά εγιά

Η Θεοτόκος


Πηγές

  • Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα - Χ Κόλλας
  • Aνέκδοτα έγγραφα του 15ου αιώνα, Γ. Πεντόγαλου – Κερκυραϊκά χρονικά τόμος 19
  • Η νήσος Κέρκυρα – Joseph Partsch
  • Τα τρια φλωριά – Ιάκωβος Πολυλάς
  • http://www.corfu-melitieon.gov.gr
  • Κάτοικος της περιοχής τον οποίον και ευχαριστώ

Δευτέρα 29 Νοεμβρίου 2010

Σκούτζικας

....Μην πλησιάσεις εκει χάμου θα σε τσιμπήσει ο σκούτζικας!.... Αυτή ήταν μια από τσι φαεινές και εντελώς αβάσιμες συμβουλές που έδιναν οι γερόντοι και οι γριές στα τζόβενα που έπαιζαν ανέμελα στην εξοχή τση μέσης Κέρκυρας. Εντάξει θα μου πεις και που να ξερε η νόνα ότι τα μόνα που κινδυνεύουν από τον σκούτζικα είναι κάποια έντομα. Έτσι τση τα παν οι προηγούμενες γενιές έτσι τα λέει και αυτή. Τι να κάτσει να ψάχνει τωρα. Αυτή δεν θα ψάξει αλλά μπορούμε να ψάξουμε εμείς. Να ναι καλά το ίντρενε που πέρα από τσι μαλακίες του, μας δίνει και χρήσιμες πληροφορίες. Ας δούμε λοιπόν ποιός είναι αυτός ο σκούτζικας.

My name is Stellio, Laudakia Stellio

Η Μεγαλειότης αυτοπροσώπως (Κανένα ζώο δεν υπέστη κακομεταχείριση κατά τη λήψη της φωτογραφίας. Ο σκούτζικας αυτοπαγιδεύτηκε και μόλις έγινε αυτό αντιληπτό φωτογραφήθηκε, που να ξαναβρεις τέτοια ευκαιρία, ταχύτατα και αφέθηκε άμεσα ελεύθερος).

Θα αρχινίσουμε με την συστηματική του ταξινόμηση. Ανήκει σε ένα είδος σαύρας με την επιστημονική ονομασία Laudakia stellio (stellio από το λατινικό stella = άστρο) (ή Agama stellio) το οποίο περιλαμβάνει διάφορα υποείδη και απαντάται στην Νοτιοδυτική Ασία, Βορειοανατολική Αφρική και Ελλάδα. Στην Ελλάδα ζουν τα υποείδη Laudakia stellio stellio και Laudakia stellio daani. Αυτά τα βρίσκουμε στα πέριξ της Θεσσαλονίκης (Χαλκιδική κλπ) και σε κάποια νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου.
Για να δούμε και κάποια χαρακτηριστικά του θα πούμε ότι μπορεί να φτάκει τα 30 εκατοστά σε μήκος (μαζί με την ουρά) ενώ διαθέτει και την ικανότητα να αλλάζει χρώμα αναλόγως τη διάθεση του (καφέ, γκρί κλπ). Επιδίδεται στην γεννετήσια πράξη δύο φορές τον χρόνο και η σκουτζικίνα γεννά 6-10 αυγά σε κάθε γέννα. Το διαιτολόγιο του περιλαμβάνει έντομα αλλά και φυτικές τροφές. Φωλιάζει κυρίως σε πετρώδη και ξηρά μέρη. Το καλοκαίρι απολαμβάνει να λιάζεται κάτω απ’ τον ήγιο πάνω σε βράχους, δέντρα ή τοίχους στα οποία σκαρφαλώνει εύκολα μιας και είναι επιδέξιος αναρριχητής. Το χειμώνα κλείνεται σπίτι του και σπανίως τον βλέπει κανείς. Είναι εντελώς ακίνδυνο και τρομερά δειλό ζωάκι, βρισκόμενο σε διαρκή ετοιμότητα να κρυφτεί στην πιο κοντινή σχισμή βράχου ή τοίχου, αν τον πλησιάσει κάποιος εν δυνάμει κίνδυνος ή περίεργος.
Σε άλλες περιοχές της Ελλάδος είναι γνωστός με το όνομα Δράκος, Κασιδιάρης, Κουρκούταβλος, Κουρκουτάς, Κουρκούδιαλος (στην Σάμο).
Αξίζει επίσης να τονίσουμε ότι ο σκούτζικας περιλαμβάνεται στα προστατευόμενα είδη της ελληνικής πανίδας, βάσει του προεδρικού διατάγματος 67/1981 (ΦΕΚ 23/Α, 30-1-1981) και της κοινοτικής οδηγίας 92/43 της 21/5/1992, για τη διατήρηση των φυσικών ενδιαιτημάτων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας.  


Ο σκούτζικας στην Κέρκυρα

Αθρώποι, πιτσούνια, φυτά και σκούτζικες συνθέτουν το έμψυχο υλικό τση Σπιανάδας (φωτό ευγενική χορηγία του αναγνώστη Π.Ε.Δημητριάδη).


Ο σκούτζικας που συναντάμε στην Κέρκυρα είναι ο Laudakia stellio stellio. Το όνομα σκούτζικας δεν γνωρίζουμε πότε του αποδόθηκε και από που βγαίνει. Εντοπίζεται στην περιοχή Μέσης και ιδίως στις περιοχές γύρω από τη λιμνοθάλασσα Χαλικιοπούλου και το όρος των Αγίων Δέκα. Μπορείτε να τον δείτε κυρίως τους ηλιόλουστους μήνες να λιάζεται, συνήθως παρέα με άλλους σκούτζικες, σε πέτρινους τοίχους, στέγες, βραχώδεις περιοχές και σε κουφάλες ελαιόδεντρων.
Υπάρχει και ένα μυστήριο σχετικά με την παρουσία του σκούτζικα στην Κέρκυρα. Μιας και το είδος αυτό απαντάται σε συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδος που δεν συνδέονται γεωγραφικά μεταξύ τους είναι άξιο απορίας το πως βρέθηκε εδώ. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες για την προέλευσή του, χωρίς τεκμηρίωση όμως. Η μια θεωρία θέλει να ήρθε στην Κέρκυρα επί Αγγλοκρατίας. Είτε τον μετέφερε εδώ κάποιος βρετανός φυσιοδίφης, είτε ήρθε ως λαθρεπιβάτης σε κάποιο καράβι που μετέφερε τις προμήθειες ζωoτροφών του Αγγλικού στρατού. Η άλλη θεωρία πάει πίσω στα αρχαία χρόνια και βασίζεται στην υπόθεση ότι ο σκούτζικας κατα πάσα πιθανότητα εισήχθη από το νησί της Δήλου. Αυτό μπορεί να έγινε εσκεμμένα (γιατί;) ή ακούσια ως λαθρεπιβάτης σε κάποιο πλοίο. Οι υποστηρικτές της τελευταίας άποψης χρησιμοποιούν ως επιχείρημα το γεγονός ότι ο σκουτζικάς απαντάται κυρίως γύρω από την λιμνοθάλασσα Χαλικιοπούλου που στα αρχαία χρόνια χρησιμοποιούνταν ως λιμάνι (Υλλαϊκός λιμένας). Πάντως η πρώτη επιστημονικά τεκμηριωμένη παρατήρηση του σκούτζικα στα Ιόνια νησιά έγινε το 1858 στην Κεφαλονιά από τον Erhard.
Το άκακο αυτό ερπετό δυστυχώς το συνοδεύει μια διόλου κολακευτική φήμη στην Κέρκυρα (ίσως και αλλού). Θεωρείται δηλητηριώδες και επικίνδυνο. Μάλιστα η πιο ακραία φήμη που έχει ακουστεί είναι ότι φτύνει το δηλητήριο του (!!!!!). Ούτε κόμπρα να ήταν! Αυτά δεν έχουν καμμία σχέση με την πραγματικότητα. Δεν έχει δηλητήριο, δεν δαγκώνει ανθρώπους και δεν φτύνει. Μια θερμή παράκληση λοιπόν την επόμενη φορά που θα δείτε κάποιο σκούτζικα να λιάζεται σε καμμιά εγιά ή κάνα μαντρότοιχο το καλό που σας θέλω ΜΗΝ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΞΕΤΕ. Είναι εντελώς άκακος και το μόνο που θα κάνει αν τον πλησιάσετε είναι να το βάλει στα πόδια και τίποτα άλλο.
 


Στην φωτό μια παρέα από σκούτζικες απολαμβάνουν τις αχτίδες του ήγιου που ξέφυγαν από τα σύννεφα του Νοεμβριανού ουρανού στην Κέρκυρα, μετά το Πρωτοκύριακο. Η χάλια ποιότητα της εικόνας όφειλεται στο ότι η φωτογράφηση έγινε με ζουμ διότι οι σκούτζικες δεν είχαν τη διάθεση να ποζάρουν στον φακό σε πιο κοντινές λήψεις και έφευγαν τρομαγμένοι. Εκτός αυτού ο φωτογράφος δεν είχε την υπομονή ούτε τα μέσα για να πείσει τα ερπετά ότι δεν αποτελεί κίνδυνο για αυτά, οπότε τ' άφησε στην ησυχία τους.


Πηγές

  • Herpetofaunal locality records on the Greek Island of Corfu – TÓTH et al. HERPETOZOA 15 (3/4): 149 – 169, 2002
  • http://www.herpetofauna.gr/
  • http://www.corfuvisit.net/
  • http://en.wikipedia.org/wiki/Laudakia_stellio
  • Άρθρο Γ. Ζούμπου στο oldkerkyraphoto blog

Παρασκευή 19 Νοεμβρίου 2010

Μιχαλακάδες


Ήρθε η ώρα να πιάκουμε λίγο και το Κερκυραϊκό τοπίο. Αφήνοντας πίσω στα χαμηλά τσι εγιές θα κάμουμε μια μικρή βόρτα στις νότιες πλαγιές του Παντοκράτορα, απάνου από τον Σπαρτίλλα όπου ορθώνεται το ύψωμα των Μιχαλακάδων. Η κορφή τους πιάνει τα 852 μ. και είναι προσιτή μόνο με πεζοπορία. Από την κορφή αυτή και προς λεβάντε, και βορρά εκτέινεται το καταφύγιο άγριας ζωής “Παντοκράτορος” το οποίο περικλείει μια προστατευόμενη εδαφική έκταση 6000 στρεμμάτων νοτιοδυτικά τση κορφής του Παντροκράτορα.

Το λιβάδι του Στρινίλλα (γλέποντας προς τα βορειοδυτικά)

Το ύψωμα των Μιχαλακάδων (κοιτάζοντας προς τα νοτιοδυτικά)

Περιττή η επεξήγηση

Για να φτάκει κανείς εκεί πάνου θα πρέπει να περάσει τον Στρινίλλα και να πάρει την στράτα που οδηγεί στην κορφή του Παντροκράτορα. Σε κάποιο σημείο θα δει στα δεξιά έναν δύσκολο χωματόδρομο και μια ενημερωτική πινακίδα ότι εισέρχεται στο καταφύγιο άγριας ζωής “Παντοκράτορος”. Αφού περάσει πάνω από το λιβάδι του Στρινίλλα όπου βρίσκεται και η Παναγιά των Δρόμων θα φτάσει σε μια μεγάλη αριστερή στροφή. Εκεί, μπροστά του ξανοίγεται η ανατολική ακτή τση Κέρκυρας, στα δεξιά του ορθώνεται η κορυφή του υψώματος των Μιχαλακάδων ενώ στα βορειοανατολικά του υψώματος και πάνω από τον δρόμο έχει φυτρώσει μια κεραία τηλεπικοινωνιών. Το ξαγνάντιο αυτό προσφέρει καταπληκτική θέα προς την μέση Κέρκυρα και την ανατολική ακτή της. 
Χαλάσματα
Ανατολικά τση κορφής απλώνεται μια σχετικά επίπεδη έκταση η οποία εντάσσεται στο καταφύγιο άγριας ζωής. Εκεί υπάρχουν χωράφια – αγριώματα που κάποτε καλλιεργούνταν όπως μαρτυρούν οι οχτιές και τα απομεινάρια αλωνιών. Σήμερα οι κύριοι επισκέπτες της τοποθεσίας είναι κοπάδια ζώων όπως δείχνουν οι σκόρπιες καβαλίνες καθώς και οι βοσκοί. Ίσως και μερικοί οδοιπόροι αφού από κει περνούν μονοπάτια που οδηγούν από τον Σπαρτίλλα προς τον Παντοκράτορα. Μην ξεχνάμε όμως τσου κυνηγούς που τσου προδίδουν τα πεταμένα φυσίγγια. Δεν πιστεύω να κάμει εντύπωση αυτό το γεγονός, παρόλο που το κυνήγι εντός του καταφυγίου απαγορεύεται. Επίσης σε αυτήν την τοποθεσία βρίσκονται κάποια διάσπαρτα θεμέλια ερειπωμένων παλιόσπιτων που ίσως ανήκαν στο ξαφανισμένο σήμερα χωριό των Μιχαλακάδων από το οποίο πήρε και το όνομα της η περιοχή. Ακόμη υπάρχουν και τα ερείπια δυο ξωκλησιών (Ταξιάρχης και Άη Λιάς).
Ρείκια και κουραμιές
Η περιοχή είναι κατάφυτη κυρίως από θάμνους αλλά δεν λείπουν και τα δένδρα. Μάλιστα σε κάποια σημεία κυλούν μικρά ρυάκια ανάμεσα στην βλάστηση και τα βράχια σχηματίζοντας έτσι όμορφες εικόνες. Οι κύριοι εκπρόσωποι της χλωρίδας που απαντούν εκεί είναι βάτοι, δάφνες, κουραμιές, σχίνοι, πουρνάρια καθώς και άλλα μέλη του γένους των δρυών, αγραπιδιές, αγκρέμυθες (αγριοφυστικιά ή κοκκορεβυθιά ή τερέβινθος), ρίγανη, ασφάκες, φασκόμηλο, θυμάρι, ρείκια κλπ. Όσον αφορά την πανίδα οι λαγοί και πέρδικες (που προφανώς κίνησαν για τσι ρούγες να χτίσουν φωλίες) που αναφέρει η ενημερωτική πινακίδα του καταφυγίου, δεν εθεάθησαν. Εθεάθη όμως γεράκι να χαράσσει νωχελικά κύκλους στον ουρανό. Ενώ ακόμη πιο νωχελικά έκοβαν βόρτες στο έδαφος υπερμεγέθεις μπομπόλοι.

Κοιτάζοντας προς βορρά. Το ύψωμα στα αριστερά είναι οι πρόποδες της κορφής των Μιχαλακάδων. Από εκεί περίπου θα ξεκινά το αιολικό πάρκο.

Δαμάζοντας τσου αέρηδες

Θα τεγειώσουμε λέγοντας πως το όμορφο αυτό τοπίο δυστυχώς θα υποστεί βιασμό απο το αιολικό πάρκο ισχύος 24 MW του οποίου έχει δρομολογηθεί η κατασκευή σ’ αυτήν την περιοχή (έως τους πρόποδες του όρους Παντοκράτορα). Μάλιστα τμήμα του θα εκτείνεται εντός του προαναφερθέντος καταφυγίου άγριας ζωής (δημόσια έκταση). Συγκεκριμένα, ιδιωτική εταιρία έχει αναλάβει την ύψωση 12 ανεμογεννητριών (ύψος: 119 μέτρα, βάρος: 214 τόνοι) και φυσικά το στήσιμο του ανάλογου δίκτυου υποδομής. Πράγμα που απαιτεί γύρα στα 189.000 κυβικά μέτρα εκσκαφών (δρόμοι, βάσεις για τις ανεμογεννήτριες κλπ). Το συγκεκριμένο έργο όμως, όπως υποστηρίζουν μερικοί, παρουσιάζει κάποια, διαφορετικής φύσεως, προβλήματα. Εκτός των άλλων θα έχει διάρκεια ζωής 20 χρόνια. Αυτό δημιουργεί και το επιπλέον ζήτημα της αποκατάστασης του τοπίου μετά το πέρας της ημερομηνίας λήξης (βέβαια ποιος θα ζει μέχρι τότε είναι άλλη ιστορία).[πηγή: άρθρο στο portal Corfupress]
Δηλαδή στον βωμό της πράσινης(;) ανάπτυξης μάλλον πρέπει να κάμουμε πράσινες θυσίες για χάρη του γενικότερου πράσινου καλού. Ίσως βέβαια να είναι μονόδρομος, διότι οι διαρκώς αυξανόμενες ενεργειακές χρειές και η καταστροφή του περιβάλλοντος επιζητούν άμεση μα και βιώσιμη λύση. Τσαλακώνοντας όμως μια από τις λίγες άθικτες περιοχές που έχουν απομείνει; Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι αυτό το πάρκο θα δώκει τα ισχυριζόμενα οφέλη προς την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον (και να μην απαγορευτεί η πρόσβαση στην όμορφη αυτή περιοχή). Ειδάλλως να τσου φάει η φάουσα!

Ο Σπαρτίλλας από ψηλά

 



Πέμπτη 18 Νοεμβρίου 2010

Μαζί εφάγαμε σκαρτσιμά κι αλάτι

Η μορφολογία κάποιων ακτών τση ανατολικής Κέρκυρας ευνοεί την ανάπτυξη αλυκών. Μιλάμε για επίπεδες εκτάσεις, μη υδατοπερατού εδαφικού υποστρώματος, κοντά στην ακτογραμμή, κατάλληλα διαμορφωμένες ώστε να παγιδεύουν το νερό που οδηγείται εκεί. Αυτό εξατμίζεται υπό την επίδραση του ήγιου και των αέρηδων αφήνοντας πίσω του το πολύτιμο αλάτι. Στα χρόνια τα παγιά το εμπόριο αυτού του αγαθού επέφερε όβολα γι’ αυτό οι Βενετσιάνοι είχαν οργανώσει στο νησί την παραγωγή και διακίνηση αλατιού. Βέβαια δεν ήταν οι πρώτοι αφου και οι Ανδηγαυοί έδιναν ιδιαίτερο βάρος σε αυτό εμπορεύσιμο αγαθό και ήδη από τα χρόνια τους λειτουργούσαν αλυκές στην Κέρκυρα (14ος αιώνας).
Αλατόσπιτο στις Αλυκές Ποταμού
Μια από αυτές τις αλυκές ήταν και αυτές του μπόργκου του Ποταμού. Σε αυτή την ακτή επί αιώνες οι προγόνοι μας εμάζωναν το προϊόν που τσου προσέφερε σε αφθονία η θάλασσα. Σήμερα από αυτή την δραστηριότητα, που έχει σταματήσει προ πολλού, δεν έχει απομείνει τίποτα άλλο πάρα ένα ερειπωμένο χτίσμα του 16ου αιώνα. Ένα αλατόσπιτο στο οποίο αποθηκεύονταν το αλάτι και το οποίο κάποτε  φρουρούνταν από ένα φτερωτό λιοντάρι του Σαν Μάρκο που πλέον έχει πετάξει μακριά έχοντας ολοκληρώσει το έργο του.
Η περιοχή σήμερα χαρακτηρίζεται από μια αποβάθρα στην οποία είναι προσαρτημένος ο ομφάλιος λώρος μέσω του οποίου τα παπόρια τροφοδοτούν τις δεξαμενές υγρών καυσίμων της αποθήκης που βρίσκεται στην εθνική οδό Παλαιοκαστρίτσας. Η θάλασσα βαθαίνει με υπερβολικά αργό ρυθμό και στην επίπεδη ακτή λιμνάζουν νερά. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που υπάρχουν ευκάλυπτοι στην περιοχή (δεν ανήκουν στην ελληνική χλωρίδα). Παλαιότερα αυτοί φυτεύονταν σε ελώδεις εκτάσεις διότι η μυρωδιά των φύλλων έδιωχνε τα κουνούπια. Το μεθυστικό τους άρωμα είναι ιδιαίτερα αισθητό στον αέρα που το κουβαλά ανακατεμένο με την μυρωδιά της άρμης και του πετρελαίου. Η παραλία είναι γεμάτη ξεραμένα φύκια και αρμυρίχα (αρμυρήθρα - Salicornia Europaea) και το σκηνικό συμπληρώνουν τι άλλο; Σκουπίδια.
Αρμυρίχα
Σήμερα οι ντόπιοι κάνουν ακόμη, όπως και παλαιότερα, το μπάνιο και το ψάρεμα τους εκεί. Τα νερά βέβαια  δεν έχουν καμία σχέση με αυτά των δυτικών ακτώνε. Λίγο το πετρόλιο, λίγο η διαμόρφωση της ακτής τα καθιστούν ιδιαίτερα βρώμικα. Όσο για την εικόνα της παραλίας, είναι κάκιστη λόγω των σκουπιδιών. Πάντως η ακτή ακόμη αποτελεί τόπο συγκομιδής. Όχι αλατιού αλλά σκαρτσιμά (καραβιδάκι) γνωστού και περιζήτητου δολώματος, λιχουδιάς για τα ψάρια, όπως και τση στριφουλίδας (οστρακοειδές). Γενιές Κερκυραίων παράλληλα με το μπάνιο τους επιδίδονταν σε ανελέητο κυνήγι σκαρτσιμά στις Αλυκές για το βραδινό ψάρεμα στα αείμνηστα Πέτσα ή στην αείμνηστη και νυν θανάσιμα λαβωμένη Σπηγιά. 

Ο σκαρτσιμάς



Πέμπτη 4 Νοεμβρίου 2010

Στέγασον ημάς υπό την σκιά των πτερύγων σου - Μέρος γ΄

Χώρα

Τούτος 'δω ο κακοσούλουπος και μικροκαμωμένος λέοντας, με το Βαγγέλιο στα πόδια και έναν θυρεό για παρέα, φρουρεί την πύλη του Αγίου Νικολάου στο Φαληράκι, η οποία αποτελούσε την μια εκ των τεσσάρων εισόδων της περιτειχισμένης πόλης στα βενετσιάνικα χρόνια.



Το ασχημομούρικο αυτό γιοντάρι βρίσκεται στο στηθαίο της σκάλας εισόδου της Ιονίου Ακαδημίας. Κρατάει το οικόσημο του βάιλου Μπαρτολομέο Μόρο (1758-90). Αυτός ο λέων σύμφωνα με τον Rusconi αρχικά βρισκόταν στο βενετσιάνικο Υγειονομείο και μέχρι προσφάτως ήταν ξαπλωμένο στον αριστερό διάδρομο της Ιονίου Βουλής. Δεν έχει καμία σχέση με το κτίριο της Ιονίου Ακαδημίας και τοποθετήθηκε εκεί κατά τις διεργασίες αναστήλωσης του κτιρίου που είχε καταστραφεί από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς του ΄43.



Αυτό το ταπεινό ανφάς λιονταράκι βρίσκεται στην πρόσοψη της καθολικής εκκλησίας της Παναγία της Τενέδου. Στο πλαίσιο από κάτω έχει χαραχθεί το απόφθεγμα ….sub umbra alarum tuarum protege nos…. ήτοι ...Στέγασον ημάς υπό την σκιά των πτερύγων σου....



            Βρίσκεται εντοιχισμένο σε μια ιδιωτική οικία επί της οδού Αρσενίου στα Μουράγια. Στα πόδια του φέρει το οικόσημο του Βενατσιάνου γενικού προνοητή Giorgio Grimani (1737 – 1740). Δεν είναι γνωστό αν έχει μεταφερθεί από αλλού αλλά είναι το πιο πιθανό.



Μπόργκα

Βρίσκεται πάνω από την είσοδο του ναού των Τριών Μαρτύρων στον Ανεμόμυλο. Αν είναι αυτή η αρχική του θέση δεν μας είναι γνωστό. Αξιοπερίεργο πάντως σε ορθόδοξο ναό να στέκεται φρουρός ένας ολόσωμος μαρκιανός λέων. Απ’ ό,τι φαίνεται όμως όχι ασυνήθιστο αφού μια εικονογράφηση της βασιλικής της Παλαιόπολης, πριν αυτή καταστραφεί, δείχνει ότι και αυτή περιλάμβανε έναν λέοντα πάνω από την είσοδο της.



Το άσχημα λαβωμένο τούτο γιοντάρι έχει κουρνιάσει στην πασίγνωστη στέρνα στο Καρδάκι. Από το στόμα του τρέχει το νερό της λήθης το οποίο αναφέρει ο Λ. Μαβίλης σε ένα ποίημα του. Δεν γνωρίζουμε αν αυτή είναι η αρχική του θέση.



Αυτό ήταν το παλαιότερο επακριβώς χρονολογημένο λιοντάρι στην Κέρκυρα. Βρισκόταν στις αποθήκες αλατιού, στις Αλυκές Ποταμού χωρίς να είναι γνωστό αν αυτή ήταν η αρχική του θέση. Χρονολογία κατασκευής 1540. Λίγο μεταγενέστερο του τουρκικού ασέδιου του 1537, το εν λόγω λιοντάρι στήριζε τα πόδια του σε τρεις θυρεούς. Ήταν τα οικόσημα τριών Βενετών αξιωματούχων: του Paolo Querini, συμβούλου (1538-1540), του Stefano Tiepolo, βάιλου και γενικού προνοητή της θάλασσας (1538-1540) και του Marino Pisani, συμβούλου (1539-1541). Η αριστερή φωτό είναι από το http:// pandektis.ekt.gr και η μεσαία από το http://www.corfuhistory.eu.
Που πήγε ο λέων οεο; Πέταξε το λιονταράκι.... Επιτόπια έρευνα δεν αποκάλυψε απομεινάρια του λέοντα οπότε αυτός προφανώς αποτειχίσθηκε. Στην ιστοσελίδα του Πανδέκτη στο αρχείο εραλδικών μνημείων του ελλαδικού χώρου αναφέρεται ότι έγινε φωτογράφηση του τεκμηρίου το 2005 χωρίς να γίνεται λόγος για απώλεια ή μεταφορά του. Οπότε το συμβάν είναι πρόσφατο. 
Τι συνέβη τελικά με τον φτερωτό μας φίλο;
α. Αποτειχίστηκε από αρμόδιους για φύλαξη;
β.Αποτειχίστηκε από κάποια πρώην αριστοκρατική οικογένεια (βλέπε Σκλάβοι στα δεσμά τους) και κοσμεί πλέον το τζάκι της δίνοντας τροφή για ματαιόδοξες αναπολήσεις ενός ξεπερασμένου κατεστημένου;
γ.Αποτειχίστηκε από αρχαιοκάπηλους και επωλήθη;
Ό,τι και να συνέβη ευχόμαστε να είναι σε καλά χέρια.


Πηγές
  • http://www.corfuhistory.eu
  • http:// pandektis.ekt.gr – Αρχείο Εραλδικών μνημείων στον ελληνικό χώρο
  • http://tab.ionio.gr/culture/activities/projects/epigraphs/index.php
  • Περιοδικό Exit on line: http://www.fortunecity.com/lavendar/kane/51/exit.html
  - Το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου στα τείχη της Κέρκυρας - Γιώργος Ζούμπος
  - Φαντασμένοι και Φαντάσματα – Π.Π.
  • Κέρκυρα,ιστορία, αστική ζωή και αρχιτεκτονική 14ος-19ος αι, Τα λιοντάρια του Αγίου Μάρκου στην Κέρκυρα - Alberto Rizzi
  • Οδοιπορικό στην παλιά Κέρκυρα -  Α. Αγιούς
 

Στέγασον ημάς υπό την σκιά των πτερύγων σου - Μέρος β΄

Παλαιό Φρούριο

Μετά από μια περιπετειώδη διαδικασία προσέγγισης του λέοντα σας παρουσιάζουμε αποκλειστικά την εικόνα του. Με φθαρμένη την μουσούδα του κάθεται μοναχικός και απομονωμένος στο Κάπο Σίδερο κοντά στο τμήμα των τειχών που έχει πέσει. Γεννήθηκε το 1560. Περιλαμβάνει και φθαρμένη επιγραφή. Είναι ορατός μόνο από τη θάλασσα.



Αυτός στέκεται περήφανος σε ένα τείχισμα κάτω από τις τέσσερις κανονιοθυρίδες που βρίσκονται στον πύργο της Ξηράς. Πιθανόν έργο των μέσων του 16ου αιώνα.



Ετούτος ο φτερωτός γατούλης βρίσκεται πάνω στο δυτικό μέτωπο του προμαχώνα Savorgnan (ο δεξίος καθώς προσεγγίζουμε το φρούριο) και είναι ορατός από το Ακταίο. Περιλαμβάνει και επιγραφή.



            Αυτά τα κατα μέτωπο, εκτός από ένα ολόσωμο, απεικονισμένα λιονταράκια είναι εκτεθειμένα μέσα στο Παλαιό Φρούριο κάτω από τα τόξα στήριξης της σκαλινάδας που οδηγεί στο σημείο που βρισκόταν το μέγαρο του Βενετσιάνου προβλεπτή. Οι αρχικές τους θέσεις δεν είναι γνωστές. Στα δύο από αυτά υπάρχουν επιγραφές που τιμούν τον Βενετσιάνο αξιωματούχο Giorgio Grimani. Επίσης, υπάρχει και μια άλλη επιγραφή (που δεν απεικονίζεται εδώ) σε αυτό τον χώρο η οποία περιλάμβανε λέοντα από τον οποίο όμως σώζονται μόνο τα πόδια του. Αυτή χρονολογείται στο 1740 και είναι αφιερωμένη σε έναν Βενετσιάνο αξιωματούχο.



Αυτό είναι ενσωματωμένο στην στέρνα του Παλαιού φρουρίου. Μάλλον έργο του 18ου αιώνα.



Νέο Φρούριο

Ετούτος ο μπουκλωτός λέων φυλάει την «Ροrta Otturata» (Κλειστής Πύλης) του Νέου Φρουρίου, από την μεριά της Σπηλιάς. Χρονολογία 1577 περίπου. Η κατεστραμμένη επιγραφή από κάτω του μνημόνευε την κατασκευή της πύλης και του Φρουρίου κατ’ εντολή του Giovanni Contarini, προβλεπτή και καπιτάνο στην Κέρκυρα, από τον μηχανικό Ferrante Vitelli, που ολοκληρώθηκε την 1 Δεκεμβρίου 1577, επί ηγεμονίας του δόγη Sebastiano Venier, ενώ ήταν βάιλος στην Κέρκυρα ο Pietro Pisani.



Βρίσκεται πάνω στον νότιο προμαχώνα του Σκαρπώνα δηλαδή του δυτικού προτειχίσματος του Νέου Φρουρίου. Χαρακτηρίζεται από την πολύ κοντή μουσούδα. Στην  αποξεσμένη επιγραφή μνημονεύεται η αποπεράτωση του προτειχίσματος μετά την αναθεώρηση του σχεδίου του Νέου Φρουρίου κατ’ εντολή του προβλεπτή και καπιτάνου της Κέρκυρας Benedictus Erizzo υπευθύνου για τα οικοδομικά έργα του Andrea Naxo επί δόγη Nicolao De Ponte το 1583.



Αυτός στέκεται σαν κλαμμένος στην κορτίνα (μεταπύργιο = τμήμα τείχους ανάμεσα σε δύο προμαχώνες ή πύργους) του Σκαρπώνα. Η επιγραφή από κάτω είναι του 1728 και αναφέρει ότι με εντολή του δόγη Alvise Mocenigo και με τη φροντίδα του Marcus Antonius Diedo, ο προβλεπτής του στόλου Giorgio Grimani με αδιάκοπη νύχτα και μέρα εργασία σε σύντομο διάστημα ολοκλήρωσε το έργο της κατασκευής του προμαχώνα.



            Βρίσκεται στο τείχος της τάφρου απέναντι από τον Σκαρπώνα, πηγαίνοντας προς την λαϊκή αγορά. Χρονολογείται στο 1728. Η επιγραφή είναι τιμητική αφιέρωση στον Βενετσιάνο αξιωματούχο Giorgio Grimani.


Πηγές
  • http://www.corfuhistory.eu
  • http:// pandektis.ekt.gr – Αρχείο Εραλδικών μνημείων στον ελληνικό χώρο
  • http://tab.ionio.gr/culture/activities/projects/epigraphs/index.php
  • Περιοδικό Exit on line: http://www.fortunecity.com/lavendar/kane/51/exit.html
  - Το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου στα τείχη της Κέρκυρας - Γιώργος Ζούμπος
  - Φαντασμένοι και Φαντάσματα – Π.Π.
  • Κέρκυρα,ιστορία, αστική ζωή και αρχιτεκτονική 14ος-19ος αι, Τα λιοντάρια του Αγίου Μάρκου στην Κέρκυρα - Alberto Rizzi
  • Οδοιπορικό στην παλιά Κέρκυρα -  Α. Αγιούς
     

Στέγασον ημάς υπό την σκιά των πτερύγων σου - Μέρος α΄

Ειρήνη σε σένα
Επί 411 χρόνια ο φτερωτός λέων, σύμβολο τση θαλασσοκράτειρας Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, έθετε υπό την σκιά των φτερών του το νησί, προσφέροντας σε άλλους προστασία και σε άλλους σκοτεινιά και δυστυχία. Όπως και να έχει σίγουρα άφησε το ιστορικό και πολιτισμικό του στίγμα, διαμορφώνοντας την εικόνα της Κέρκυρας σε πολλά επίπεδα όπως την αρχιτεκτονική, την παράδοση, την γλώσσα και λοιπά.
Μα πως βρέθηκε όμως ένα λιοντάρι με φτερά να γίνει σύμβολο της Γαληνοτάτης; Αυτό έγινε διότι πολιούχος της Βενετίας είναι ο Ευαγγελιστής Μάρκος. Σύμβολο του είναι το φτερωτό λιοντάρι οπότε λογικό ήταν να υιοθετηθεί και ως έμβλημα από την Σερενίσιμα. Λιοντάρι ήταν αυτό, δύναμη και αγριότητα ντυμένη με μια θρησκευτική υπόσταση, ποιος δεν θα το ήθελε εκείνα τα χρόνια; Οπλισμένος στο πόδι με ένα ευαγγέλιο που γράφει ...Pax tibi, Marce, evangelista meus…. ήτοι ....Ειρήνη σε εσένα Μάρκε, ευαγγελιστή μου... ο λέων του Σαν Μάρκο άπλωνε τα φτερά του και ακολουθούσε την Βενέτσια όπου και αν πήγαινε αυτή. Θρονιάζονταν σε προμαχώνες και κοσμούσε λάβαρα, πλώρες και θυρεούς προσφέροντας την ευλογία του αγίου Μάρκου.
Ο φτερωτός λέων, με κάποιες παραλλαγές, αποτέλεσε και έμβλημα τση Επτανήσου Πολιτείας (1800 – 1807). Μάλιστα συμβόλιζε και την αποκατάσταση και συνέχιση της εξουσίας της αριστοκρατίας μετά την βραχύβια έλευση των Δημοκρατικών Φρανσέζων (1797 – 1799) που διέδωσαν τα προτάγματα της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού.

Κυνήγι πέτρινων ιπτάμενων λιονταριών

Πάνε 213 χρόνια από τότε που ο φτερωτός μας ήρωας άνοιξε τα φτερά του και έφυγε για πάντα από το νησί. Μας άφησε όμως πίσω του κάποιους αντιπροσώπους για να θυμίζουν το πέρασμα της άλλοτε κραταιάς Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Σκορπισμένοι σε θυρεούς, τείχη και προμαχώνες πέρασαν δυσκολίες αφού έχτος από τον χρόνο είχαν να αντιμετωπίσουν και τον πόλεμο. 
Τον Β΄Π Π, επί Ιταλική κατοχής, έγινε μια καταγραφή και αξιολόγηση τους από τον A. Rusconi η οποία είχε εκδοθεί σε βιβλίο. Επίσης κάποιοι από τους λέοντες είχαν τοποθετηθεί από τους καταχτητές σε κεντρικά σημεία για να θυμίζουν τις σχέσεις Κέρκυρας – Βενετίας και κατ’ επέκταση Ιταλίας δημιουργώντας φυσικά υπόνοιες για απόσχιση των Ιονίων νήσων από την Ελλάδα. Επόμενο ήταν μερικοί από αυτούς να καταστραφούν από τσου Κερκυραίους μετά την απελευθέρωση αφού συμβόλιζαν τους καταχτητές. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του λέοντα που κοσμούσε αρχικά την  Porta Reale και είχε τοποθετηθεί από τους Ιταλούς στο στηθαίο της σκάλας εισόδου της Ιονίου Ακαδημίας που τότε στέγαζε την βιβλιοθήκη. Επίσης άλλοι καταστράφηκαν από τους βομβαρδισμούς που έπληξαν την Κέρκυρα εκείνη την εποχή. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα να σώζονται περίπου οι μισοί από τους λέοντες που είχε καταγράψει ο Rusconi. Εδώ λοιπόν θα δούμε κάποιους από αυτούς.


Παλαιό Φρούριο

Αυτός εικάζεται ότι είναι ο γηραιότερος λέων στην Κέρκυρα. Η μορφολογία και ο γοτθικός του χαρακτήρας οδηγούν στην υπόθεση ότι πρόκειται για έργο των αρχών της Ενετοκρατίας, τέλη 14ου – 15ος αιώνας. Βρίσκεται στην έξοδο κινδύνου του οχυρού τση Καμπάνας. Θεωρείται ότι αυτή δεν είναι η αρχική του θέση και έχει μεταφερθεί από αλλού.



Αυτές οι δύο αγέρωχες μεγάλες γάτες με φτερά θεωρούνται οι σημαντικότεροι και πιο κομψοί εκπρόσωποι του μαρκιανού λέοντα στο νησί. Είναι τοποθετημένες στο δυτικό τείχος (Contrascarpa) της Κόντρα Φόσσα, η μια κάτω από το Ακταίο και η άλλη κάτω από την εκκλησία τση Παναγίας Μανδρακίνας. Περίτεχνα σκαλισμένες, είναι ίδιες μεταξύ τους και χρονολογούνται στο 1556. Αξιοπερίεργη είναι η ομοιότητα με τα αιλουροειδή στο υπερώο του δωρικού ναού της Άρτεμιδος.



Ετούτος ο μεγαλοπρεπής λέων βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του περιτειχίσματος που περιβάλλει τις δυο κορυφές του Παλαιού Φρουρίου. Είναι ορατός μόνο από την βόρεια πλευρά του φρουρίου, αυτή που οδηγεί στο λιμάνι του Μανδρακίου. Εντυπωσιακό δείγμα αν και το βλέπει κανείς μόνο από μακρια. Πιθανόν περιλαμβάνει και επιγραφή. Χρονολογείται στα μέσα του 16ου αιώνα.


Πηγές
  • http://www.corfuhistory.eu
  • http:// pandektis.ekt.gr – Αρχείο Εραλδικών μνημείων στον ελληνικό χώρο
  • http://tab.ionio.gr/culture/activities/projects/epigraphs/index.php
  • Περιοδικό Exit on line: http://www.fortunecity.com/lavendar/kane/51/exit.html 
  - Το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου στα τείχη της Κέρκυρας - Γιώργος Ζούμπος
  - Φαντασμένοι και Φαντάσματα – Π.Π.
  • Κέρκυρα,ιστορία, αστική ζωή και αρχιτεκτονική 14ος-19ος αι, Τα λιοντάρια του Αγίου Μάρκου στην Κέρκυρα - Alberto Rizzi
  • Οδοιπορικό στην παλιά Κέρκυρα -  Α. Αγιούς
 

Παρασκευή 29 Οκτωβρίου 2010

Μέσων Χρόνων Λείψανα - Μέρος ιβ΄

Άι Μαθιάς, Ζυγονό και Γαρδίκι
    Το κεφαλοχώρι τ' Άι Μαθιά ζούσε ήδη στα μεσαιωνικά χρόνια και η ύπαρξή του τεκμηριώνεται τουλάχιστον από το 1469. Θρυλείται ότι οι πρώτοι κάτοικοί του ήταν βυζαντινοί μισθοφόροι που επάνδρωναν το κάστρο στο Γαρδίκι. Ενδεχομένως κάποιοι από τους ναούς του χωριού υπήρχαν κατά τον μεσαίωνα αλλά σήμερα δεν διασώζουν εμφανή σχετικά στοιχεία.        
    Υπάρχει ένας θρύλος που μιλά για την ύπαρξη ενός χαμένου οικισμού με το όνομα Γαρδίκι σε αυτή την περιοχή. Το μόνο που έχει απομείνει το γνωστό τετράστιχο ...πόλη (ή κάστρο) ήταν το Γαρδίκι / και χωριό οι Βουνιατάδες / κι ο καημένος ο Μπρινίλας / με τα δεκαοχτώ αργαστήρια..... Αν ισχύει αυτός ο θρύλος, το χωριό θα πρέπει να είχε ήδη ερημώσει μέχρι τα τέλη του μεσαίωνα, ίσως λόγω μείωσης του αμυντικού ρόλου του παρακείμενου κάστρου ή κάποια επιδρομή. Πάντως στα τεκμήρια δεν αναφέρεται πουθενά σχετικός οικισμός. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν κάποια ασαφή χαλάσματα διασκορπισμένα αλλά δεν πιστοποιούν την ύπαρξη του οικισμού. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η γράβα του Γαρδικίου κατοικούνταν από τα προϊστορικά χρόνια όπως απέδειξαν μελέτες στον χώρο.
    Κοντά στο φρούριο του Γαρδικίου βρίσκεται ο ναΐσκος της Αγίας Μαρίνας. Βάσει των τοιχογραφιών του θα μπορούσε να χρονολογηθεί στον 16ο αιώνα αλλά είναι πολύ πιθανό να είναι παλαιότερος. Σύμφωνα με την παράδοση ο εν λόγω ναός ανήκε στον θρυλούμενο οικισμό του Γαρδικίου.
    Το χαμένο σήμερα, χωριό του Ζυγονού γνωρίζουμε ότι υπήρχε το 1473 επομένως ήταν σίγουρα παλαιότερο. Τη χρονιά αυτή αναφέρεται και το παλαιοκλήσι Άγιος Θεόδωρος στην περιοχή του χωριού. Όμως ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα είχε ερειπωθεί και σήμερα δεν σώζονται εμφανή χαλάσματά του.

Άγιος Ματθαίος
    Ως ονοματοδότης οικισμού υφιστάμενου το 1469 είναι εύλογο να ειπωθεί ότι ο ναός τότε υπήρχε και προφανώς είναι παλαιότερος. Είναι ένας μεγαλοπρεπής ενοριακός ναός που η εικόνα του δεν προδίδει καμία παλαιότητα, καθότι έχει ανοικοδομηθεί ή επεκταθεί στον διάβα των αιώνων.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στον νότιο τοίχο είναι προσκολλημένο ένα ναΐδριο του Αγίου Νικολάου, που φέρει στο εσωτερικό του παλαιές τοιχογραφίες.
           
Κάστρο Γαρδικίου
    Το σακατεμένο κάστρο του Γαρδικίου είναι η μόνη σωζόμενη οχύρωση στο νότιο μέρος του νησιού. Είναι χτισμένο στην πλαγιά του βουνού του Άι Μαθιά, κατάφυτη από αιωνόβιους ελαιώνες. Πρόκειται για το τρίτο καστέλλι τση κερκυραϊκής ύπαιθρου το οποίο κρατά καλά κρυμμένα τα μυστικά του ομιχλώδους παρελθόντος του. Προφανώς ήταν επιφορτισμένο με τον ρόλο του επόπτη της νότιας Κέρκυρας και του προστάτη του λαού της υπαίθρου αλλά μέχρι τώρα δεν έχει αποδειχθεί ότι έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στην πορεία τση Κέρκυρας στους αιώνες.
    Επειδή δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για την ανέγερσή του κάποιοι ερευνητές το ανάγουν στον 13ο αιώνα, όταν η Κέρκυρα υπαγόταν στο δεσποτάτο της Ηπείρου (1214 – 1259) και θεωρούν ότι χτίστηκε επί δεσπότη Hπείρου Mιχαήλ Άγγελου του B'. Άλλοι πάλι τοποθετούν την κατασκευή του στα μέσα με τέλη του 12ου αιώνα, επί αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Κομνηνού, όταν εντεταμένη προσπάθεια προστασίας των δυτικών συνόρων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, που πλέον αποτελούσε και η Κέρκυρα. Μάλιστα θεωρείται ότι τόσο τα επώνυμα των κατοίκων της περιοχής όσο και το ξενικό όνομα Γαρδίκι, υπαινίσσουν εγκατάσταση μισθοφόρων στρατιωτών στην περιοχή κατά τα βυζαντινά χρόνια, κάτι το οποίο αποτελούσε συνήθη πρακτική της αυτοκρατορίας στους τελευταίους της αιώνες. Κάποια επώνυμα (Ανδριώτης, Βαραγγούλης, Αρμενιάκος) λέγεται ότι είναι βυζαντινής προέλευσης και δηλωτικά στρατιωτικής ιδιότητας ή ειδικότητας. Ίσως οι πρόγονοι των κατοίκων των γύρω χωριών ήρθαν κατά τον μεσαίωνα ως μισθοφόροι, επάνδρωσαν τη φρουρά του κάστρου και πιθανώς να βοήθησαν και στην κατασκευή του.

    Το φρούριο, μάλλον λόγω της υποβάθμισης του αμυντικού ρόλου, πρέπει να περιήλθε σε αχρηστία με τη λήξη της ελληνικής κυριαρχίας στο νησί διότι δεν αναφέρεται πουθενά η χρήση ή η λειτουργία του επί Ανδηγαυών και μετέπειτα επί Βενετσιάνων. Η ερήμωσή του μαζί με το πέρασμα του χρόνου οδήγησαν στην κατάρρευση τμημάτων του, το οικοδομικό υλικό των οποίων χρησιμοποιήθηκε για κατασκευή άλλων κτισμάτων και οχτιών από τις οποίες βρίθει η περιοχή. Σήμερα κάποια τμήματα του έχουν υποστεί αναπαλαίωση και ο εσωτερικός περίβολος χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.
    Η προσέγγιση γίνεται μέσω της αναπαλαιωμένης βορειοανατολικής εισόδου η οποία ανοίγεται σε έναν πύργο του κάστρου και στεφανώνεται από ένα πλίνθινο τοξωτό υπέρθυρο. Κοντά στην πύλη μάλιστα στέκει ακόμη, υπεραιώνιος φρουρός, μια μεγάλη εγιά. Το κάστρο αποτελείται ουσιαστικά από ένα τείχος που σχηματίζει ένα οκτάπλευρο οχυρωματικό περίβολο. Σε κάθε γωνία του οκτάπλευρου ορθωνόταν ένας πύργος ορθογώνιας κάτοψης. Οι πύργοι, εκτός από τον αναστηλωμένο που περιλαμβάνει την είσοδο, είναι ερειπωμένοι. Κάποιοι απ’ αυτούς σώζονται τμηματικά μόνο ως το ύψος των τειχών εμποδίζοντας έτσι να σχηματιστεί μια εικόνα της μορφής που θα είχαν στην ακμή τους. Σε κάποια σημεία, στα ανώτερα τμήματα των πύργων, σώζονται ορθογώνιες κάθετες σχισμές, πολεμίστρες από τις οποίες οι αμυνόμενοι εξαπέλυαν τα βέλη τους. Επίσης στις βάσεις κάποιων πύργων σώζονται οι είσοδοί τους οι οποίες περιλαμβάνουν πλίνθινα τοξωτά υπέρθυρα παρόμοια με αυτό της κεντρικής εισόδου. Ακόμη δε αναφέρεται ότι σε κάποιον από τους πύργους είχε δημιουργηθεί παρεκκλήσι. Τα τείχη ως επί το πλείστον εμφανίζουν αργολιθοδομή ενώ οι γωνίες των πύργων δομούνται από λαξευμένους μεγάλους λίθους. Μάλιστα τμήμα του πύργου κοντά στην είσοδο διατρέχεται από μια ταινία που σχηματίζεται από πέντε σειρές, η μια πάνω στην άλλη, οριζόντια τοποθετημένων πλίνθων. 
    Στο εσωτερικό του κάστρου δεν σώζεται κανένα οικοδόμημα. Σίγουρα υπήρχαν χτίσματα, ξύλινα ή πέτρινα τα οποία χρησιμοποιούσε η φρουρά και μάλιστα υπάρχουν κάποιοι σωροί από πέτρες που ίσως ανήκαν σε αυτά. Όμως με την εγκατάλειψη του φρουρίου τα δομικά υλικά των χτισμάτων, μαζί με μέρη από το ίδιο το κάστρο θα χρησιμοποιήθηκαν από τους ντόπιους σε άλλες κατασκευές.

Χλομός
    Το παραδοσιακό και γραφικό χωριό του Χλομού είναι γνωστό από το 1460 όταν, σύμφωνα με το έργο του χρονικογράφου της άλωσης Γεωργίου Φραντζή, διέμεινε εκεί για ελάχιστο χρονικό διάστημα ο τελευταίος δεσπότης του Μυστρά, Θωμάς Παλαιολόγος. Βεβαίως δεν θα ήταν άστοχο να υποτεθεί η ύπαρξη του χωριού από τα βυζαντινά χρόνια ή ίσως και παλαιότερα. Περί της προέλευσης του ονόματος έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές όπως εκ του φυτού σπλόνος ή φλόμος, εξ επωνύμου, εκ του κάστρου Χλομούτσι και εκ του τοπωνύμιου της Κεφαλλονιάς Κουλούμι. Επικρατέστερη φαίνεται πως είναι αυτή του επωνύμου.
    Σαφώς κάποιοι από του ναούς του χωριού και των περίχωρων πρέπει χτίστηκαν πριν τον 16ο αιώνα. Ο Ταξιάρχης που στέκει στην κορυφή του χωριού σε ένα σημείο που προσφέρει όμορφη θέα, λέγεται ότι χτίστηκε στη θέση ενός αρχαιοελληνικού ναού. Είναι ανακαινισμένος αλλά στο εσωτερικό του υπάρχει ένα στρώμα τοιχογραφιών το οποίο θεωρείται ότι ιστορήθηκε πριν τον 16ο αιώνα. Προγενέστεροι του 16ου αιώνα, χωρίς να είναι εξακριβωμένο, θεωρούνται οι Κοίμηση της Θεοτόκου ή αλλιώς Παναγία Χλομιάτισσα, η Υ.Θ. Οδηγήτρια στη Λίνια, ένα ιδιαίτερο μοναστηριακό συγκρότημα που περιβαλλόταν από τείχος που έφερε πολεμίστρες, και ο Άι Ντριάς στην ίδια περιοχή. Κανείς τους όμως δεν σώζει στοιχεία ιδιαίτερης παλαιότητας. Κάποιο ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ιδιωτικός ναός του Αγίου Νικολάου, προσδιοριζόμενος ως "της Κανάκαινας" το 1548, ο οποίος ανοικοδομήθηκε το 1950 και μάλιστα κατά τις εργασίες ανοικοδόμησης βρέθηκαν αρχαία κειμήλια στη θέση αυτή. Από τον παλιό ναό διατηρήθηκαν το ιερό με την Αγία Τράπεζα καθώς και τμήμα του νότιου τοίχου με τη δεξιά μονή που φέρει τοιχογραφία του Αγίου Νικολάου, η οποία κατά  μια άποψη είναι προγενέστερη του 16ου αιώνα. Σήμερα ο ναός έχει περιέλθει σε απραξία και δεν λειτουργείται.
    Στο ύψωμα Μεροβίγγλι, πάνω από τον Χλομό, σύμφωνα με το βιβλίο του Ν. Αυλιανού, σώζονται χαλάσματα τα οποία εικάζεται ότι ανήκαν βίγλα βυζαντινών ή βενετσιάνικων χρόνια. Ως τώρα όμως δεν έχει επιβεβαιωθεί αυτό.

Πύργος Ντούρη
    Στην τοποθεσία Τούφος της περιοχής Κορισσίων, σώζεται ένα περίεργο και αξιοπρόσεκτο κτίσμα, μοναδικό στην Κέρκυρα, που από πολλούς θεωρείται μεσαιωνικός πύργος. Ονομάζεται ντούρη, ονομασία εκπορευόμενη από τη λατινική λέξη turris, ήτοι πύργος. Ίσως η ανασφάλεια που επικρατούσε στην περιοχή τα παλαιότερα χρόνια οδήγησε κάποιον γαιοκτήμονα να οικοδομήσει μια οχυρή οικία για προστασία.
    Έτος ανέγερσης δεν είναι γνωστό. Υπάρχει η άποψη ότι χτίστηκε το 1420 από την οικογένεια de Sancto Ippolitο. Οι Παξοί και η λίμνη Κορισσίων, που τότε αποτελούσαν εναιαίο φέουδο είχαν παραχωρηθεί σ' αυτούς το 1382 από τον ηγεμόνα Jacques des Baux. Σε επιπεδογραφία του 1752, σημειώνεται οίκημα περιγραφόμενο ως «casa....a forma di torre» (οικία με τη μορφή πύργου) και μάλλον πρόκειται για το εν λόγω χτίσμα. 
    Είναι ένα διώροφο, ορθογώνιας κάτοψης, ελενιτοσκεπές κτίσμα που εμφανίζει διάφορες οικοδομικές επεμβάσεις. Αυτές σαφώς έχουν αλλοιώσει την αρχική του μορφή του χτίσματος. Το αξιοπερίεργο είναι ότι σε δύο από τις τέσσερις γωνίες του κτιρίου σχηματίζονται τμήματα λιθόκτιστων πύργων κυλινδρικού σχήματος. Ο ένας δεν σώζεται σε μεγάλο ύψος. Δεν διαθέτουν κάποιο εμφανές σημείο εισόδου εξωτερικά, άρα η πρόσβαση σ' αυτούς θα γινόταν αποκλειστικά από το εσωτερικό του χτίσματος.  Η διάμετρος τους είναι αρκετά μικρή που σημαίνει ότι ένα άτομο εκεί μέσα δεν θα είχε πολλά περιθώρια κινήσεων. Βέβαια καθώς λείπουν τα ανώτερα τμήματα δεν μπορούμε να έχουμε σαφή εικόνα. Πιθανώς υπήρχαν πύργοι και στις άλλες δύο γωνίες του κτίσματος αλλά δεν έχουν διασωθεί ενδείξεις. Παλαιότερα στο χώρο υπήρχαν και άλλα κτίσματα, τα οποία κατέρρευσαν.
    Πιθανότατα το αρχικό κτίσμα που χτίστηκε είχε οχυρωματικό χαρακτήρα. Όμως με τη σταδιακή εξάλειψη των εκ θάλασσας κινδύνων, τα άχρηστα πια οχυρωματικά στοιχεία αφέθηκαν να καταρρεύσουν. Το κτίσμα, το οποίο συνέχισε να χρησιμοποιείται, δέχθηκε διάφορες αναμορφώσεις με αποτέλεσμα να αποκτήσει τη σημερινή του μορφή.

Παντοκράτορας
    Στην περιοχή της Λίνιας, ανάμεσα σε αιωνόβια ελαιόδενδρα, καρποφόρα δένδρα και χωράφια βρίσκεται το ναΰδριο του Παντοκράτορα. Στον χώρο λειτουργούσε παλαιότερα μονή της οποίας το καθολικό αποτελούσε ο εν λόγω ναΐσκος.
    Εξωτερικά βρίσκεται σε καλή κατάσταση καθότι έχει αναπαλαιωθεί έπειτα από σωστικές επεμβάσεις της 21ης ΕΒΑ. Η ανέγερσή του παλαιότερα αναγόταν στον 14ο ή 15ο αιώνα βάσει της ζωγραφικής και αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας, αλλά πρόσφατες έρευνες, κατά τη σωστική επέμβαση, δείχνουν ότι ο ναός πιθανόν είναι παλαιότερος, του 12ο ή 13ο αιώνα. 
    Η εκκλησία είναι μονόχωρη με ημικυκλική αψίδα. Ο βόρειος τοίχος είναι μεταγενέστερος, ενώ οι υπόλοιποι ανήκουν στον αρχικό ναό. Στον δυτικό τοίχο υπήρχε θύρα που οδηγούσε σε νάρθηκα κατάγραφο µε τοιχογραφίες, ο οποίος καταστράφηκε (σε πρόσφατη εποχή δυστυχώς) κατά την οικοδόμηση χτίσµατος προσκολλημένου στον τοίχο αυτό. Στο εσωτερικό σώζονται αλλεπάλληλα στρώµατα τοιχογραφιών, διαφόρων χρονολογικών περιόδων.
    Ανατολικά του ναΐσκου σώζεται τμήμα περιτειχίσματος που περιλαμβάνει πολεμίστρες. Αυτό υποδηλώνει την ύπαρξη οχύρωσης γύρω από τη μονή για την προστασία από επιδρομές, φανερώνοντας έτσι την ανασφάλεια που επικρατούσε στην περιοχή σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους. Ο περίβολος τση μονής επίσης συμπεριλαμβάνει και τον νεότερο ναό του Παντοκράτορα ενώ παλαιότερα υπήρχαν λουτρουβιό, αποθήκη και βοηθητικά χτίσματα τα οποία όμως κατεδαφίστηκαν λόγω επεμβάσεων στον χώρο.

Πηγές
· Ανδηγαυική Κέρκυρα (13ος-14ος αι.) - Σ. Ασωνίτης
· Η Κέρκυρα και τα ηπειρωτικά παράλια στα τέλη του Μεσαίωνα - Σ. Ασωνίτης
· Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα - Χ Κόλλας
· Κερκυραϊκά Χρονικά Ζ΄, έργα Ιωάννη Ρωμανού
· Ορθόδοξοι Ναοί της Κέρκυρας τον 15ο αιώνα - Σ. Χ. Καρύδης
· Βυζαντινή τέχνη στα Επτάνησα, Π. Λ. Βοκοτόπουλος – Κερκυραϊκά χρονικά τόμος 15
· Χριστιανικά μνημεία στην Κέρκυρα τεύχος Α΄ - Α. Μπαλή
· Χλωμός Κέρκυρας – Ν. Αυλιανός
· Ι΄ΠΑΝΙΟΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
· Α.Ν.Κ., Α.Ε.Δ., Φ1841, σχ 91, 1752, Vitturi, Χλομός 
· Ενημερωτικό φυλλάδιο για το Αγγελόκαστρο - ΥΠ.ΠΟ.
· Old Corfu,  History and CultureΝ. Σταματόπουλος
· http://www.corfu-melitieon.gov.gr