Μέσων Χρόνων Λείψανα - Μέρος στ΄

εις το Όρος του Ητίρου

    Μ' αυτή την ονομασία ήταν γνωστό το βουνό του Παντοκράτορα κατά τον Μεσαίωνα και μάλιστα η περιοχή του Όρους εμφάνιζε τότε αρκετά μεγάλο αριθμό χωριών, πράγμα λογικό αφού αυτή η ορεινή περιοχή προσέφερε προστασία σε εκείνους τους ανασφαλείς καιρούς.

Παντοκράτωρ ο Υψηλός

    Πάνω στο ψηλότερο βουνό της Κέρκυρας, με μόνιμη συντροφιά κάμποσες κεραίες τηλεπικοινωνιών, βρίσκεται ο φημισμένος Παντοκράτορας, ονοματοδότης αυτής της κορφής. Το όλο σκηνικό φαντάζει κάπως αλλόκοτο. Ένα δάσος από μεταλλικές κεραίες φυτρώνει σε μια βραχώδη έξαρση, δίπλα σε ένα πέτρινο ναό που δένει σαφώς πιο αρμονικά με το τοπίο. Η τεχνολογία συναντά την παράδοση σε έναν άκρως αντιαισθητικό αλλά απ’ ό,τι φαίνεται αναγκαίο εναγκαλισμό.

    Όπως αποκαλύπτει το έγγραφο ίδρυσής του, «...επί έτους στωνε εκτίστη ο πάνσεπτος ναός του Μεγάλου Παντοκράτορος εις το ώρος Ητίρου....». Το έτος στωνε είναι το 6855 από κτίσεως κόσμου ήτοι 1347 μ.Χ. Το 1689 χτίστηκε νέος ναός, ο οποίος είναι ο τωρινός αν και έχει υποστεί προσθήκες και αλλοιώσεις, σε αυτήν τη θέση, αλλά δεν είναι γνωστό αν ο προηγούμενος είχε εγκαταλειφθεί ή καταστραφεί. Επίσης άγνωστο αν ενσωματώθηκαν σ' αυτόν τμήματα από τον μεσαιωνικό ναό ή αν έγινε εκ θεμελίων ανοικοδόμηση.

    Ο τύπος του ναού είναι μονόχωρος, θολωτός. Η πρόσοψη του χρονολογείται στο 19^ο αιώνα. Είναι πλαισιωμένος από προσκτίσματα προσαρτημένα στη βόρεια και νότια πλευρά του και έχει υποστεί αρκετές ανακαινίσεις οι οποίες έχουν αλλοιώσει, δυστυχώς, την όψη του. Το εσωτερικό του είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες του 17^ου και μεταγενέστερες, ενώ υπάρχουν και εικόνες επτανησιακής τεχνοτροπίας.

    Ένας θρύλος, ο οποίος μάλλον σχετίζεται με την ανοικοδόμηση του 1689, αναφέρει ότι ο ναός χτίστηκε στην θέση όπου ένας κάτοικος από το Σωκράκι ανακάλυψε μια μαρμάρινη στήλη με ανάγλυφη παράσταση της μεταμορφώσεως του Χριστού.

Το έγγραφο του 1347 που μνημονεύει την ίδρυση του ναού, αποτελεί ένα αξιόλογο ιστορικό τεκμήριο. Εκτός από την μαρτυρία για την ανέγερσή του, αναφέρει και τα ονόματα των 23 χωριών της περιοχής του Όρους των οποίων οι κάτοικοι συνεισέφεραν στην οικοδόμηση. Αυτό δίνει μια εικόνα για το πλήθος των οικισμών της περιοχής Όρους τον 14^ο αιώνα.

Στρινίλλας, Σπαρτίλλας και Μιχαλακάδες

    Τα μεσαιωνικά χωριά Στρινίλλας, Σπαρτίλλας και Μιχαλακάδες τα συναντά κανείς πρώτη φορά στις πηγές στο φημισμένο ιδρυτικό του Παντοκράτορα Υψηλού του 1347. Εξ αυτών τα δυο χωριά άντεξαν στον διάβα των αιώνων. Κάποιοι ναοί της περιοχής ανάγονται αδιαμφισβήτητα στον Μεσαίωνα αλλά δεν σώζουν γνωρίσματα εκείνης της εποχής λόγω των ανακαινίσεων.

Στον Σπαρτίλλα, εκ του φυτού σπάρτο, υπάρχει ο ναός του Αγίου Αρσενίου, ο οποίο αν και δεν τον συναντάμε στις πηγές πριν από τα τέλη του 16^ου αιώνα, λόγω του Αγίου που τιμά θα μπορούσε να υποτεθεί ότι υπήρχε τον μεσαίωνα.

    Οι Μιχαλακάδες, εκ του επωνύμου Μιχαλάκης (υπάρχει ακόμη στην Επίσκεψη αλλά δεν είναι γνωστό αν υπάρχει συσχέτιση), απ’ ό,τι φαίνεται τον 16^ο αιώνα είχαν ήδη ερημώσει και έχουν διασωθεί μόνο ως τοπωνύμιο στο ύψωμα που βρίσκεται βόρεια του Σπαρτίλλα. Στην περιοχή αυτή σε ένα σημείο όπου σχηματίζεται επίπεδη έκταση, βρίσκονται διάσπαρτα 5- 6 ίσως και παραπάνω, ερείπια μονόχωρων  λιθόκτιστων κτισμάτων. Πιθανόν πρόκειται για τα χαλάσματα που επισημαίνει ο Ι. Μπουνιάς στο έργο του, μεταξύ του Άι Λιά και της κορφής των Μιχαλακάδων και τα οποία περιγράφει ως απομεινάρια του μεσαιωνικού χωριού. Ένα πιο ρεαλιστικό σενάριο θα έλεγε ότι αυτά είναι μεταγενέστερες καλύβες που χρησιμοποιούνταν κατά τις αγροτικές εργασίες στα χωράφια που σχηματίζονται σε αυτή την επίπεδη έκταση. Άλλωστε στην περιοχή υπάρχουν πολλές σκάλες και απομεινάρια αλωνιών. Οι οχτιές των σκαλών, αλώνια και τα βοηθητικά χτίσματα προφανώς χτίστηκαν από πέτρες που πάρθηκαν από τα κατάλοιπα του οικισμού. Έτσι χρόνος και άνθρωπος έσβησαν τα σημάδια που είχε αφήσει πίσω του το χωριό.

Παναγιά των Δρόμων

    Βρίσκεται λίγο έξω από τον Στρινίλλα δίπλα σε ένα λιβάδι και περιβάλλεται από ένα όμορφο και καταπράσινο τοπίο. Δεν λειτουργεί ως μονή πλέον και μόνο το καθολικό της χρησιμοποιείται ενίοτε για την τέλεση λειτουργιών.

    Τεκμήρια του 14ου αιώνα αναφέρουν την ύπαρξη μιας σημαντική μονής στην Κέρκυρα, της Santa Maria De Dromo χωρίς όμως να προσδιορίζεται η θέση της. Ήταν ενταγμένη σε φέουδο από τον 13^ο αιώνα και αφού αποτέλεσε αντικείμενο διαμάχης μεταξύ ευγενών για το ιδιοκτησιακό της καθεστώς το 1328 περιήλθε στην καθολική αρχιεπισκοπή. Πρώτη σαφή αναφορά για την Παναγιά των Δρόμων του Στρινίλλα σε νοταριακά έγγραφα έχουμε το 1498 καθώς και 1504 όπου σημειώνεται ρητά «....Μονής των δρόμων όπερ εστίν εις το χωρίων του Στρινίλος.....». Επομένως, λόγω της παλαιότητάς της αλλά και της μοναδικότητας του ονόματος, δεν αποκλείεται να ταυτίζεται με την Santa Maria de Dromo του 14^ου αιώνα. Όπως και να έχει, ο ναός τον 16^ο και 17^ο αιώνα ήταν ιδιόκτητος αλλά τον 18^ο και 19^ο ήταν συναδελφικός και κάποια στιγμή συγκροτήθηκε εκεί μοναστήρι, το οποίο μέχρι πριν λίγες δεκαετίες λειτουργούσε ακόμη. Το 1855 μαρτυρούνται οικοδομικές επεμβάσεις στο συγκρότημα της μονής.

    Το μοναστηριακό συγκρότημα αποτελείται από δύο κτίρια, περιλαμβάνει περιαύλιο χώρο και είναι περιτοιχισμένο. Το ένα κτίριο είναι πέτρινο, διώροφο και βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του περιβόλου και προφανώς αποτελούσε τον χώρο διαμονής των μοναχών. Το άλλο είναι το καθολικό της μονής το οποίο είναι μονόκλιτο και θολωτό και περιλαμβάνει πρόσκτισμα στην βόρεια πλευρά του. Στο υπέρθυρο της εισόδου του προσκτίσματος είναι σκαλισμένο ένα ζευγάρι ερπετοειδών πλασμάτων, ίσως δράκων που "φρουρούσαν" την μονή, ενώ υπάρχει χαραγμένη η χρονολογία 1855 καθώς και μια επιγραφή. Στο εσωτερικό του ναού, που θυμίζει το εσωτερικό του Παντοκράτορα Υψηλού κάτι που υπονοεί ίσως κάποια οικοδομική συσχέτιση, σώζονται σε κακή κατάσταση τοιχογραφίες όχι ιδιαίτερα παλιές, οι οποίες όμως κρύβουν από κάτω τους ένα παλαιότερο στρώμα τοιχογραφιών. Όλα αυτά συνηγορούν στο ότι οι οικοδομικές επεμβάσεις καλύπτουν τον πυρήνα ενός παλαιότερου ναού.

Άι Λιάς

    Τα ελάχιστα χαλάσματα αυτού του ναού εντοπίζονται στην περιοχή των Μιχαλακάδων. Η ιστορία του ναού δεν είναι γνωστή αλλά είναι γεγονός ότι ήδη από το 1753 δεν διέσωζε παρά λίγους πύργους (τοίχους). Πολύ πιθανό να ανήκε στο χωριό των Μιχαλακάδων, κρίνοντας από το τοπωνύμιο της περιοχής. Αν ισχύει αυτό τότε ίσως να επρόκειτο για μεσαιωνικό ναό.

    Παρότι έχουν περάσει τρεις αιώνες τουλάχιστον από την εγκατάλειψή του, σώζονται κάποια απομεινάρια των τοίχων του, χωρίς να διατηρούν τοιχογραφίες ενώ ούτε το ιερό είναι εμφανές καθότι έχει σωριαστεί. Άξιο θαυμασμού το γεγονός ότι έστω και σ' αυτή τη μορφή επιβίωσε ως σήμερα.

Ταξιάρχης

    Στην άκρη ενός γκρεμού που σχηματίζεται σε ένα τμήμα του ορεινού όγκου που βρίσκεται πάνω από τον Σπαρτίλλα στέκεται ο μισοερειπωμένος και αφημένος στον χρόνο ναός του Ταξιάρχη. Σ' αυτόν οδηγεί μονπάτι που ξεκινά από τον Σπαρτίλλα. Η θέα που προσφέρεται από το σημείο αυτό είναι φανταστική και ενδείκνυται για τους οπαδούς του είδους.

    Ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης βασιλικής. Δείχνει να περιλαμβάνει διαφορετικές οικοδομικές φάσεις και τμήμα του βόρειο τοίχου του εμφανίζει σποραδικά πλίνθους στους αρμούς. Στους τοίχους υπάρχουν σε φθαρμένες τοιχογραφίες, ενώ σε κάποια σημεία κρύβεται και παλαιότερο στρώμα. Μέχρι πρόσφατα βρισκόταν σε άθλια κατάσταση με το εσωτερικό του γιομάτο κεραμίδια, ξύλα της καταρρέουσας στέγης και διάφορα άλλα απορρίμματα, ωστόσο πρόσφατα καθαρίστηκε και καλύφθηκε η στέγη μερικώς. Η ηλικία του ναού είναι άγνωστη. Στις πηγές πρώτη φορά απαντά το 1635, αλλά αναπάντητο είναι και το ερώτημα αν συνδεόταν με το παρακείμενο χωριό των Μιχαλακάδων, κάτι που θα τον καταστούσε αρκετά παλαιότερο.

Άι Νικόλας

    Έξω από τον Σπαρτίλλα υπάρχει ο ερειπωμένος Άγιος Νικόλαος. Αν και δεν ανευρίσκεται από πολύ παλιά στις πηγές, κάποιες τοιχογραφίες του έχουν χρονολογηθεί από τους ειδικούς στον 11^ο ή 12^ο αιώνα, τοποθετώντας τον στον Μεσαίωνα.

    Πρόκειται για έναν μονόχωρο ναό, μεγάλο για ξωκλήσι, που δείχνει από την τοιχοποιία του ότι έχει δεχτεί διάφορες προσθήκες ανά τους αιώνες, ωστόσο διατηρεί και μεσαιωνική οικοδομική φάση. Σήμερα στέκεται σε περίλυπη κατάσταση, ασκεπής και με το τέμπλο του να έχει σχεδόν καταρρεύσει. Οι αξιολογότατες τοιχογραφίες του, δυστυχώς, είναι πια στα χέρια των στοιχείων της φύσης.

Άγιος Παντελεήμονας

    Όχι ιδιαίτερα παλιός οικισμός που οφείλει την ονομασία του στον ομώνυμο ναό που απαντά από τον 16^ο αιώνα. Η σημερινή ονομασία της τοποθεσίας είναι μεταγενέστερη αφού μέχρι και τον 18^ο αιώνα ο ναός αναφέρεται στην περιοχή του Στρινίλλα.

    Ελάχιστα χαλάσματα και όχι με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ωστόσο σαφή ώστε να αποδεικνύουν ότι πρόκειται για ναό, είναι αυτά που έχει αφήσει πίσω του ο Άι Αρσένης. Στις πηγές ο ναός δεν απαντά πριν το 1524, όμως δεν αποκλείεται να πρόκειται είναι μεσαιωνικός κρίνοντας από την αφιέρωσή του στον Άγιο Αρσένιο, αρχιεπίσκοπο Κέρκυρας κατά τον 10^οαιώνα, τάση η οποία άρχισε να εκλείπει σταδιακά μετά τον 16^ο αιώνα όταν πήρε τη σκυτάλη ο Άγιος Σπυρίδων.

Πηγές

· Ανδηγαυική Κέρκυρα (13ος-14ος αι.) - Σ. Ασωνίτης

· Η Κέρκυρα και τα ηπειρωτικά παράλια στα τέλη του Μεσαίωνα - Σ. Ασωνίτης

· Κέρκυρα απ' όπου βυθά ως όπου χαράζει - Γ. Δημουλάς

· Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα - Χ. Κόλλας

· Ναοί και Μοναστήρια Κέρκυρας, Παξών και Οθωνών στα μέσα του ΙΗ΄ αιώνα - Δ. Χ Καπάδοχος

· Ορθόδοξοι Ναοί της Κέρκυρας τον 15ο αιώνα - Σ. Χ. Καρύδης

· Ορθόδοξες αδελφότητες και συναδελφικοί ναοί στην Κέρκυρα (15ος-19ος αι.) - Σ. Χ.  Καρύδης

· Κερκυραϊκά, τόμοι Α΄ και Β΄ - Ι. Μπουνιάς

· Η νήσος Κέρκυρα – J. Partsch

· Old Corfu,  History and Culture – Ν. Σταματόπουλος