Μέσων Χρόνων Λείψανα - Μέρος ε΄

χωρία Αρμενάδων και Καββαδάτων

    Τα δυο αυτά χωριά μετρούν πολλούς αιώνες ζωής αφού η ύπαρξή τους επιβεβαιώνεται τουλάχιστον από το 1407, χρονιά κατά την οποία απαντούν σε έγγραφο μαζί με άλλα δυο χωριά ως Cavodato, Prolipsimades (Περλεψιμάδες - Δάφνη σήμερα), Armenades, Sterminades. Τα ονόματά τους πιθανότατα προέρχονται από επώνυμα κατοίκων. Κάποιοι από τους ναούς των χωριών μνημονεύονται από τις αρχές του 16^ου αιώνα και δεν αποκλείεται να προϋπήρχαν αρκετά χρόνια πριν. Σήμερα όμως κανείς τους δεν σώζει μεσαιωνικά χαρακτηριστικά αφού είτε έχουν ανοικοδομηθεί, είτε έχουν ανακαινιστεί ριζικά.

    Στους Αρμενάδες ο κεντρικός ναός, οι Άγιοι Απόστολοι, υπήρχε το 1505 και ανοικοδομήθηκε το 1881. Επίσης στην περιοχή βρίσκεται και το ερημοκλήσι της Αγίας Αναστασίας που θεωρείται ότι σχετιζόταν με το χωριό των Στερμενάδων. Αν και δεν απαντά από πολύ παλιά στις πηγές, συγκεκριμένα από το 1635, σώζει τοιχογραφίες στο εσωτερικό του που κατά μια άποψη ανάγονται στον 15^ου αιώνα.

    Στην περιοχή των Καββαδάτων εμφανίζεται ως υπαρκτός ο ναός της Αγία Μαρίνας κατά το 1506. Επίσης έχουμε και τον Άγιο Ιωάννη το 1506 και τους Άγιους Απόστολους το 1507. Εκ των τριών ο δεύτερος είναι πρόσφατη ανακατασκευή στη θέση του μη υφιστάμενου πια παλιού ναού.

Βελονάδες και Δοραχυτάδες

    Άλλοι δύο οικισμοί γεννήματα του μεσαίωνα όπως φαίνεται, με τους Βελονάδες ήδη να αποτελούν χωριό το 1443, οι οποίοι δεν ξεφεύγουν από τη συνήθεια να οφείλουν το όνομά τους σε επώνυμα οικιστών. Η παρουσία κάποιων υφιστάμενων ναών επιβεβαιώνεται στις αρχές του 16^ου αιώνα και πιθανόν χτίστηκαν σε παλαιότερη εποχή, αλλά οι σημερινές τους μορφές δεν προδίδουν παλαιότητα

    Κατά το 1443 βαρόνοι του νησιού παραχώρησαν στον ιερέα Αντώνιο Βρανά κάτοικο των Βελονάδων, όπου μάλιστα το επώνυμο Βρανάς επιβιώνει ως σήμερα, τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Πολύκλαδου που βρισκόταν στην περιοχή Βελονάδων - Κουναβάδων. Ο ναός αυτός πιθανόν θα είχε ιστορικό ενδιαφέρον, αλλά δυστυχώς δεν υφίσταται αφού κάποια στιγμή τον 19^ο-20⁰ αιώνα τον ξαφάνισαν. Σώζεται όμως ο Άγιος Νικόλαος που αν και πρωτοαπαντάται το 1504 μάλλον είναι παλαιότερος.

    Οι Δοραχυτάδες, εκ του Δοραχύτης, οι σημερινοί Ραχτάδες έχουν κεντρικό ναό την Αγία Βαρβάρα, η οποία αν και ανοικοδομημένη σε πιο πρόσφατες εποχές, ήδη λειτουργούσε τις αρχές του 16^ου αιώνα.

Μεσσαριά και Κοψοχειλάδες

    Η Μεσσαριά, της οποίας το όνομα έχει διάφορες εκδοχές προέλευσης - είτε μέσα αριά, είτε Μεσσάρα Κρήτης ή Αλβανίας, είτε μέσα όρη-, απαντά ως όνομα δεκαρχίας το 1246 χωρίς να είναι γνωστό αν αποτελούσε συγκροτημένο οικισμό γεγονός που σίγουρα ίσχυε το 1469. Η ανοικοδομημένη Υ.Θ. Καρισκιώτισσα, πρωτομνημονεύεται το 1503. Την ίδια χρονιά υπήρχε και ο Άγιος Νικόλαος του Κάντηλα που δεν έφτασε ως τις μέρες μας αν και είχε επιβιώσει μέχρι τον 19^ο αιώνα.

    Οι Κοψοχειλάδες πρωτοεντοπίζονται στα πρώτα έτη του 16^ου αιώνα αλλά προφανώς είναι παλαιότεροι, και το όνομά τους πηγάζει από το επώνυμο ή παρατσούκλι Κοψαχείλης. Εκεί επιβεβαιώνεται η παρουσία της Ανάληψης τουλάχιστον από το 1505. Στέκεται ακόμη πλήρως ανακαινισμένη έξω από το χωριό.

Παγο - Πρινίλλας  και Αφιώνας

    Οι Πάγοι, πιθανόν εκ του αρχαιοελληνικού παξ - βράχος, αποτελούσαν επιβεβαιωμένα οικισμό το 1469 αλλά κατά πάσα πιθανότητα είναι αρκετά παλαιότεροι αφού το σχετικό επώνυμο Παγιατάκης μας είναι γνωστό στην Κέρκυρα τουλάχιστον από τα τέλη του 14^ου αιώνα. Κάποιοι ή κάποιος από τους ναούς του χωριού πρέπει να υπήρχαν και τότε, αλλά δεν μπορεί να υποτεθεί με ασφάλεια ποιος.

    Ο Πρινίλλας, από το πρίνος - πουρνάρι, απαντά το 1246 ως όνομα δεκαρχίας και μάλιστα σχετιζόμενο μ' αυτήν αναφέρεται και το διατηρούμενο ως σήμερα επώνυμο Γιαλοψός. Ως «χωρίον» σημειώνεται σε τεκμήριο του 1473. Εκεί λοιπόν λέγεται, χωρίς να είναι εξακριβωμένο, ότι ο Άγιος Νικόλαος, που έχει ανοικοδομηθεί σε πιο πρόσφατες εποχές, είναι θεμελιωμένος πάνω σε προγενέστερο ναό του οποίου η κατασκευή τοποθετείται στον 14^ο αιώνα.

    Ο Αφιώνας, μάλλον από την ποικιλία σταφυλιού αμφιόνι, είναι αρκετά μεταγενέστερος οικισμός για τον οποίο γνωρίζουμε ότι σχηματίστηκε κατά τον 17^ο αιώνα, ωστόσο αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή αποδεικνύουν την ανθρώπινη δραστηριότητα εκεί αρκετά παλαιότερα. Δεν μας είναι γνωστό ακόμη αν κάποιοι από τους υπαρκτούς ναούς της περιοχής υπήρχαν πριν τον 16^ο αιώνα. Πάντως σήμερα δεν εμφανίζουν γνωρίσματα μεσαιωνικών χρόνων καθότι είναι ανοικοδομημένοι ή ανακαινισμένοι.

Τείχη

    Αινιγματική ακόμη μένει η προέλευση τείχους που υπάρχει στην περιοχή του Αφιώνα προς το Πόρτο Τιμόνι. Σώζεται τμηματικά και είναι κατασκευασμένο από ακατέργαστους λίθους που συνδέονται με αμμοκονία. Η ύπαρξη του είχε επισημανθεί από τον Ιωσήφ Πάρτς αλλά και από άλλους μελετητές. Ωστόσο δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις για την ηλικία του. Θεωρείται μεσαιωνικό και πως προστάτευε κάποιον οικισμό εκεί, προγενέστερο του Αφιώνα. Όμως δεν μπορεί να είναι αποκλειστεί το γεγονός να είναι νεότερο ή αρχαιότερο. Άγνωστο επίσης αν σχετίζεται με αρχαίο ή προϊστορικό οικισμό που, σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν βρεθεί κατά καιρούς, υπήρχε στην περιοχή.

Ασπιωτάδες,  Άγιος Αθανάσιος και Ραφαλάδες

    Τα χωριά Άγιος Αθανάσιος και Ασπιωτάδες, εκ του επωνύμου Ασπιώτης, καθώς και άλλα εκεί τριγύρω, υφίσταντο ήδη το 1446 όπως διαβεβαιώνει η αναγραφή της περιουσίας της βαρονίας Carazzulla. Για τους Ραφαλάδες, μάλλον από το Ραφάλης ή Ραφαήλ, πρώτη μνεία γίνεται το 1469, αποδεικνύοντας ότι πρόκειται για μεσαιωνικό χωριό. Τον ίδιο αιώνα επιβεβαιώνεται και η παρουσία κάποιων ναών που σώζονται ως σήμερα έστω και ανοικοδομημένοι ή ερειπωμένοι.

Το χωριό Άγιος Αθανάσιος οφείλει την ονομασία του στην ομώνυμη εκκλησιά γεγονός που δείχνει ότι αυτή ήταν ήδη υπαρκτή στα μέσα του 15^ου αιώνα αν και η σημερινή της μορφή προέρχεται από ανακατασκευή πιο πρόσφατων εποχών. Παλαιός ήταν και ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου που έχει αφανιστεί πια.

    Στους Ραφαλάδες, το 1504-1505 μπορούσε να συναντήσει κανείς τους ναούς του Αγίου Βασιλείου και του Αγίου Ιακώβου οι οποίοι κατά πάσα πιθανότητα ήταν παλαιότεροι. Και οι δύο, σε πρόσφατη εποχή μεταφέρθηκαν και ανοικοδομήθηκαν σε νέες θέσεις επομένως δεν έχουν καμία σχέση κτιριακά και χωρικά  με τους παλιούς ναούς.

Υ.Θ. Βλαχέρνα

    Στην περιοχή του χωριού των Ασπιωτάδων, κείτονται τα χαλάσματα του ναού της Υ.Θ. Βλαχέρνας, πρόγονου του νεότερου ναού που βρίσκεται μέσα στο χωριό, μαρτυρώντας το παρελθόν του. Αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί, πιθανότατα πρόκειται για την Santa Maria που μνημονεύεται το 1446 στους Ασπιωτάδες. Τον 18^ο αιώνα καταγράφεται  «εις την περιοχήν του αυτού χωρίου Αγίου Αθανάσιου» και τελούσε υπό την ιδιοκτησία αδελφότητας που απαρτιζόταν και από μέλη των οικογενειών Χαρτοφύλακα, Ασπιώτη και Μανάτου. Σήμερα από τον παλιό ναό σώζεται το ιερό και λιγοστά, αλλά όχι αμελητέα, τμήματα των τοίχων του, σχεδόν εξαφανισμένα από προσχώσεις. Άγνωστο αν το κτίσμα να ανάγεται στην εποχή που πρωτοσυναντάται και στα γραπτά τεκμήρια.

Χωριά Αρκαδάδες και Καστελλάνοι

    Σχεδόν συνενωμένα τα δυο χωριά κρατούν πολλούς αιώνες ζωής στα χέρια τους. Οι Αρκαδάδες ήδη το 1346 ήταν οικισμός, σύμφωνα με τα τεκμήρια και χρωστούν το όνομά τους στο επώνυμο Αρκάδης του οποίου η παρουσία πιστοποιείται το 1246. Γνωρίζουμε ότι ο κεντρικός τους ναός, η Υ.Θ. Αρκαδιώτισσα, ήταν υφιστάμενος το 1505.

    Οι Καστελλάνοι Γύρου, που οφείλουν την ονομασία τους ή στο επώνυμο Καστελλάνος, γνωστό στα μέσα του 15ου αιώνα στο νησί, ή στο σχετικό αξίωμα, πρωτοαπαντώνται αρχές 16^ου αιώνα αλλά οπωσδήποτε είναι παλαιότεροι. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει ο εκ βάθρων ανακατασκευασμένος ναός του Αγίου Γεωργίου, που προϋπήρχε του 1505.

    Οι ναοί πιθανόν υφίσταντο και πριν τον 16^ο αιώνα, αλλά οι μεταγενέστερες οικοδομικές επεμβάσεις ή ανοικοδομήσεις δεν επιτρέπουν να επιβεβαιωθεί κάτι τέτοιο.

           

Βαλανειό και Μαλακιοί 

    Οι Μαλακιοί (σημερινό Δροσάτο), ονομασία άγνωστης προέλευσης, ίσως από το επώνυμο Μαλάκης, ως τώρα δεν ανιχνεύονται στα τεκμήρια πριν από τον 16^ο αιώνα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν παλαιότερα. Ήδη από το 1503 διέθεταν τον Άγιο Νικόλαο, ναό που επιβιώνει ως σήμερα αλλά ανακατασκευασμένος και χωρίς μεσαιωνική ταυτότητα.

    Το Βαλανειό, όνομα ίσως σχετιζόμενο με το βαλανείο - λουτρό, είχε γεννηθεί σε εποχή προ του 1347 διότι εκείνη τη χρονιά, μαζί με άλλα χωριά, μετείχε στην ανέγερση του Παντοκράτορα του Υψηλού. Δεν είναι γνωστό αν κάποιος από τους σημερινούς ναούς του χωριού υπήρχε τότε. Ένας πιθανός υποψήφιος είναι ο ναός του Άγιου Αρσένιου, υπαρκτός το 1522, αλλά μάλλον αρχαιότερος αφού η κατασκευή ναών αφιερωμένων στον μεσαιωνικό αρχιεπίσκοπο Κέρκυρας θεωρείται πως είχε αρχίσει να εγκαταλείπεται σταδιακά κατά τον 16^ο αιώνα.

             

Άγιοι Θεόδωροι

    Τα ερείπια των Αγίων Θεοδώρων βρίσκονται στην κορφή ενός λόφου σκεπασμένου από πυκνούς ελαιώνες. Η τοποθεσία αυτή λέγεται Παλαιόκαστρο και βρίσκεται έξω από το Βαλανειό. Μέχρι τώρα είναι άγνωστη η ιστορική πορεία του ναού. Λόγω της φαινόμενης παλαιότητας του και κάποιων μορφολογικών στοιχείων πιθανόν να χρονολογείται στα βυζαντινά χρόνια. Κατά τον Ι. Μπουνιά, εκεί προϋπήρχε ειδωλολατρικός ναός, ωστόσο δεν τεκμηριώνει την άποψή του.

    Ο ναός είναι μονόχωρος και λιθόκτιστος. Εντύπωση κάνουν οι διαστάσεις του αφού είναι αρκετά μεγάλες για ξωκλήσι. Τμήματα της τοιχοποιίας εμπεριέχουν πλίνθους στους αρμούς χωρίς όμως να εμφανίζεται κάποια τάξη. Στο εσωτερικό του αλλά και στην εξωτερική πλευρά του ιερού έχει διαμορφωθεί ένα χαμηλό λίθινο τοιχίο το οποίο εφάπτεται επί του τοίχου του ναού. Αν είναι μεταγενέστερη προσθήκη για τη στήριξή του ή αν πρόκειται για τμήματα προγενέστερου χτίσματος δεν είναι ξεκάθαρο. Οι τοιχογραφίες έχουν εξαφανιστεί εντελώς εκτός από κάποια απομεινάρια, επιφάνειας λίγων τετραγωνικών εκατοστών, στο ιερό. Παρότι έχουν περάσει αρκετοί αιώνες από την εγκατάλειψή του, όπως μαρτυρά η γενική εικόνα και το γεγονός το 1820 ήδη αναφέρεται ερειπωμένος, τα λίγα τμήματα που μένουν όρθια δίνουν μια εικόνα της μορφής του και έχουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

    Η περιοχή του Παλαιόκαστρου, η οποία ίσως πήρε την ονομασία λόγω ύπαρξης κάποιας οχύρωσης εκεί, συνδέεται με τον μύθο τσ' Αγυρώς. Σύμφωνα με τον μύθο η Αγυρώ ήταν μια αρχοντοπούλα της περιοχής κατά τη βυζαντινή περίοδο, η οποία μετά από μια μεγάλη συμφορά που τη βρήκε αυτοκτόνησε πέφτοντας από γκρεμό καβάλα στο μουλάρι της. Το μέρος από το οποίο υποτίθεται έπεσε ονομάζεται Τση μούλας το πήδημα και βρίσκεται στην πλαγιά του λόφου του Παλαιόκαστρου.

Ζυγός και Ροδινές

    Η πρώτη αναφορά στον Ζυγό, όνομα ασαφούς προέλευσης, γίνεται στο γνωστό ιδρυτικό του Παντοκράτορα του Υψηλού του 1347. Εκεί γίνεται και η πρώτη και τελευταία μνημόνευση στο, γειτονικό του Ζυγού, σωζόμενο μόνο ως τοπωνύμιο χωριό των Ροδινών. Γνωρίζουμε για την ύπαρξη κάποιων ναών στις αρχές του 16^ου αιώνα οι οποίοι όμως σήμερα δεν διαθέτουν μεσαιωνικά στοιχεία όπως για παράδειγμα η Αγία Αγαθή στον Ζυγό. Στο ίδιο χωριό, πάνω από τον λόφο των Βασιλακάτικων κείτεται και ο ερειπωμένος ναός των Αγίων Θεοδώρων. Στους σωζώμενους, σε χαμηλό ύψος, τοίχους υπάρχουν σπαράγματα τοιχογραφιών που χρονολογηθήκαν στον 17ο αιώνα. Ωστόσο υπάρχει η άποψη ότι ο ναός είναι παλαιότερος, ίσως μεσαιωνικός.

    Στην περιοχή Ροδινές, πάνω σε ένα κατάφυτο από θάμνους λόφο με οχτιές σώζεται ο παραμελημένος και σε κακή κατάσταση, ο Παντοκράτορας, γνωστός και ως Παντοκρατορέλι. Πρόκειται για μια μονόκλιτη βασιλική που η οροφή της έχει σχεδόν καταρρεύσει. Δεν φέρει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αλλά η μικρή κόγχη του ιερού υπονοεί παλαιότητα, ωστόσο τα κονιάματα αποκρύπτουν ενδεχόμενες κατασκευαστικές φάσεις. Υπάρχουν και τοιχογραφίες, άγνωστης εποχής. Το τοπωνύμιο Ροδινές οφείλεται στο ομώνυμο χωριό, που βρισκόταν εκεί κατά τον 14^ο αιώνα και στα μετέπειτα χρόνια χάνεται από τον χάρτη. Στις πηγές ο ναός πρωτοεμφανίζεται στα τέλη του 16^ου αιώνα αλλά θα μπορούσε να υποτεθεί ότι ανήκε στο εν λόγω χωριό, κάτι που θα του έδινε κάποιους αιώνες ηλικίας επιπλέον.

Πηγές

· Ανδηγαυική Κέρκυρα (13ος-14ος αι.) - Σ. Ασωνίτης

· Η Κέρκυρα και τα ηπειρωτικά παράλια στα τέλη του Μεσαίωνα - Σ. Ασωνίτης

· Κέρκυρα απ' όπου βυθά ως όπου χαράζει - Γ. Δημουλάς

· Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα - Χ. Κόλλας

· Ναοί και Μοναστήρια Κέρκυρας, Παξών και Οθωνών στα μέσα του ΙΗ΄ αιώνα - Δ. Χ Καπάδοχος

· Ορθόδοξοι Ναοί της Κέρκυρας τον 15ο αιώνα - Σ. Χ. Καρύδης

· Ορθόδοξες αδελφότητες και συναδελφικοί ναοί στην Κέρκυρα (15ος-19ος αι.) - Σ. Χ.  Καρύδης

· Ειδήσεις από αρχειακές πηγές για την ζωγραφική και τους ζωγράφους στην Κέρκυρα τον 16ο αι. - Μ. Καζανάκη – Λάππα

· Οι πράξεις του νοτάριου Κέρκυρας Ιωάννη Χοντρομάτη (1472-1473) - Ι.Μ. Κονιδάρη, Γ.Ε. Ροδολάκη

· Η νήσος Κέρκυρα – J. Partsch

· Κερκυραϊκά, τόμοι Α΄ και Β΄ - Ι. Μπουνιάς

· ΑΝΚ Διάφοροι Συμβολαιογράφοι, Φάκελος 3, υποφάκελος 10

· Old Corfu,  History and Culture – Ν. Σταματόπουλος

· http://www.corfufeakes.gr/

· http://valanio.blogspot.com