Περί τση Κέρκυρας το ανάγνωσμα: ’Σ του Ζυγονού τα ερμόσπιτα

Τα τρία φλωριά

......αμέσως το ερώτησα που ευρίσκεται ο αγαπημένος μου υπηρέτης ο Μιχαήλ και του είπα όλα τα χαρακτηριστικά σου και το Πνεύμα μου απάντησε: ’Σ του Ζυγονού τα ερμόσπιτα για χρόνους εννενήντα φύλαγα τρεις σωρούς φλωρί ως ήμουν διορισμένος....... Αυτή η σκηνή διαδραματίζεται στο διήγημα του Ιακώβου Πολυλά (1825-1896, συγγραφέας και κριτικός) «Τα τρία φλωριά» του 1892. Πρόκειται για την ιστορία μιας φαμέλιας, τα γεγονότα της οποίας καθορίζονται από ένα πλέγμα πεπρωμένου, μαγείας, ηθών τση εποχής και θρησκείας. Όλα αυτά με υπόβαθρο την Κέρκυρα του 19^ου αιώνα.

Ο Πολυλάς άντλησε κάποια στοιχεία από την κορφιάτικη παράδοση και ιστορία για να εμπλουτίσει το διήγημα του. Μεταξύ αυτών των στοιχείων είναι και ο μώρος (το Πνεύμα) και το έρημο χωριό που αποτελεί την έδρα του, το Ζυγονό. Ο μώρος, αποκύημα της λαϊκής φαντασίας είναι ένα καλής φύσεως αερικό το οποίο η παράδοση συνήθως το θέλει να φυλάει θησαυρούς. Το Ζυγονό όμως, το αντικείμενο ενδιαφέροντος μας, είναι ένα πραγματικό χωριό που κάποτε υπήρξε στην Κέρκυρα.

Δια στόματος μιας γριάς τσιγγάνας μαθαίνουμε την μυθική ιστορία του Ζυγονού στο διήγημα. Αρχικά λέει, ήταν ένα υπανάπτυκτο χωριό το οποίο όμως άρχισε να γνωρίζει μέρες ευήμερες όταν εγκαταστάθηκαν εκεί κάποιοι έποικοι με πλούτη και γνώσεις που το ωφέλησαν. Φυσικά μετά την ακμή έρχεται η παρακμή οπότε μετά από κάποιες γενεές το Ζυγονό καταστρέφεται και ερημώνεται. Αιτία είναι οι διαμάχες μεταξύ δύο μελών της αρχοντικής οικογένειας του χωριού που κορυφώνονται με αφορμή την καύση του λειψάνου του παπά του χωριού που θεωρούνταν ότι είχε βρυκολακιάσει. Αποτέλεσμα είναι η έλευση θανατικού ως μορφή θείας δίκης και η ένταση των συγκρούσεων που φέρνουν το τέλος σε όσους χωρικούς δεν εγκατέλειψαν το ετοιμοθάνατο Ζυγονό.

Τυχόν ενδιαφερόμενοι για το διήγημα του Πολυλά μπορούν να το αναζητήσουν και να το νταουνλοουντάρουν σε μορφή PDF (έξι μέρη) από εδώ .

Πίσω από το μύθο

Αφήνοντας τώρα την σφαίρα τση φαντασίας και εισερχόμενοι στην σφαίρα τση πραγματικότητας ας δούμε κάποια πραγματικά γεγονότα που αφορούν το Ζυγονό.

Το πότε συγκροτήθηκε ως οικισμός δεν γνωρίζουμε. Πιθανόν αυτό να συνέβη κατά τον μεσαίωνα. Μια μικρή και πρόχειρη έρευνα έδειξε τα εξής:

Το Ζυγονό ως όνομα το συναντάμε πρώτη φορά σε συμβολαιογραφική πράξη του 1473. Σ’ αυτήν αναφέρεται ότι ο βαρώνος Λεονάρδος Δεληγότης και ο Δημήτριος Σοφιανός παραχωρούν στον Μακάριο την ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Θεόδωρου στο λιβάδι του Ζυγονού μαζί με γη γύρω από αυτήν.
Από το έργο του Χ. Κόλλα «Η νήσος των Κορυφών τον 16^ο αιώνα» μαθαίνουμε ότι τον 16^ο αιώνα κάποιοι κάτοικοι απ’ το Ζυγονό άκουγαν στα επίθετα Αγιομαυρίτης, Ζυγονιάτης, Νικηφόρος και Ρωμαίος. Επίσης ότι υπήρχαν τουλάχιστον δύο ναοί στο χωριό, της Θεοτόκου και της Αγίας Αναστασίας. Από τοπωνύμια αναφέρονται τα χαλάσματα, η δάφνη και τα Γηψία. Τα στοιχεία δείχνουν ότι αν και σίγουρα επλήγη κατά το ασέδιο του 1537, το Ζυγονό δεν ερημώθηκε εντελώς.
Στο έργο του «Η νήσος Κέρκυρα» ο Ιωσήφ Παρτς παραθέτει τους καταλόγους της απογραφής πληθυσμού που διεξήγαγαν οι Βενετσιάνοι το 1766. Σε αυτούς αναγράφεται το Ζυγονό με 35 κατοίκους, αριθμός σχετικά μικρός σε σχέση με άλλους οικισμούς.
Η προφορική παράδοση εχτός από έναν θρύλο έχει διασώσει και το όνομα ενός πλούσιου γαιοκτήμονα τση περιοχής, του Λισγαρά.

Χαλάσματα στο Ζυγονό

Τελικά κάποια στιγμή σίγουρα μετά τα μέσα του 18^ου αιώνα το Ζυγονό άδειασε από κόσμο. Αν αυτό έγινε μεμιάς ή αγάλι αγάλι δεν το βρήκαμε. Το μόνο που μάθαμε είναι ένας θρύλος, μπολιασμένος με μια μικρή δόση γοτθικού τρόμου, που διηγούνται οι ντόπιοι. Αυτός μας λέει πως κάπου στις αρχές του 19^ου αιώνα, θανατικό θέριζε το Ζυγονό. Μάλιστα οι κάτοικοι του πίστευαν ότι βρυκολάκιασε ο παπάς τους και έσπερνε το θανατικό, γι' αυτό και έκαψαν το λείψανο του! Εντέλει όσοι επέζησαν του θανατικού εγκατέλειψαν το Ζυγονό και σκόρπισαν σε άλλα χωριά. Εδώ βλέπουμε και την ομοιότητα με την ιστορία του Πολυλά ο οποίος μάλλον πήρε τον θρύλο της ντόπιας παράδοσης και τον ενσωμάτωσε στο διήγημα του αφού το αντίθετο είναι λίγο δύσκολο να συνέβη.

Εφόσον λοιπόν δεν βρήκαμε επίσημη εκδοχή και αφού αρκετές φορές οι μύθοι είναι επηρεασμένοι από την πραγματικότητα ίσως θα πρέπει να δεχθούμε ως αιτία εγκατάλειψης του χωριού κάποια λοιμώδη μεταδοτική ασθένεια. Άλλωστε είχαμε ανάλογη επιδημία στον Μαραθιά, τις Ρουμανάδες, τον Χλωμό και άλλα χωριά το 1816. Δεν αποκλείεται βέβαια να στέρεψαν οι πηγές τους ή να τσακώθηκαν με τον μεγαλογαιοκτήμονα ή ζήλεψαν τους γείτονες τους στον Άη Μαθιά και τράβηξαν κατά εκεί αφήνοντας το Ζυγονό να ερειπωθεί. Όμως η γεωγραφική θέση του χωριού, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις γύρω του και το γεγονός ότι δεν ήταν απομονωμένο αποτελούσαν καλούς λόγους για να μείνουν οι κάτοικοι στο χωριό τους.

Το Ζυγονό σήμερα

Η πρώην ...πλατεία... του χωριού

Το Ζυγονό ή ο Ζγονός, όπως το αναφέρουν οι ντόπιοι, βρισκόταν νοτιοανατολικά του Άη Μαθιά και σε μικρή απόσταση από αυτόν. Τα ελάχιστα και σχεδόν εξ ολοκλήρου καλυμμένα από την βλάστηση απομεινάρια του, κείτονται στην άκρη μιας πεδιάδας περιτριγυρισμένης από λόφους. Αυτή η θέση περιόριζε την θέα των κατοίκων αλλά ίσως έδινε και μια αίσθηση ασφάλειας από τα τερτίπια των αέρηδων ή από επιδρομείς. Παράλληλα, μπροστά τους απλώνονταν μια πεδιάδα στην οποία μπορούσαν να ασκήσουν τις αγροτικές τους δραστηριότητες.

Οι Άγιοι Πάντες

Φτάνοντας στο σημείο που βρισκόταν το χωριό βλέπει κανείς ένα περιποιημένο, ασβεστωμένο και διαμορφωμένο για επίσκεψη, χώρο όπου στέκονται όρθιες και μάλιστα σε καλή κατάσταση δυο εκκλησίες. Η μια, η πρώτη που συναντάμε, είναι των Αγίων Πάντων. Η άλλη, ανακαινισμένη, είναι της Θεοτόκου και ίσως ταυτίζεται με αυτή που μνημονεύεται στα νοταριακά έγγραφα του 16^ου αιώνα. Πιθανότατα αυτός ο χώρος ήταν ο πυρήνας του χωριού. Εντύπωση προκαλούν κάποιες υπεραιωνόβιες ελιές, με αρκετά χοντρούς κορμούς, που ορθώνονται σε αυτό το σημείο τελευταίοι μα πιστοί φρουροί του χωριού. Αυτές σίγουρα θα είχαν πολλά να πουν για την ιστορία και το τέλος του Ζυγονού αλλά επέλεξαν τον δρόμο τση σιωπής.

Το εσωτερικό του λουτρουβιού

Από τα χτίσματα του χωριού δεν υπάρχουν παρά ελάχιστα απομεινάρια, γύρω από τσι δυο εκκλησιές, τα οποία παλεύουν ενάντια στον χρόνο και την φύση. Δίπλα από τον ναό της Θεοτόκου στέκουν όρθια κάποια τμήματα ενός λίθινου κτιρίου και προς νότο διακρίνονται τα θεμέλια ενός πέτρινου οικοδομήματος. Προς βορρά, ανάμεσα από την πυκνή βλάστηση και κάτω από κάποιες θεόρατες δάφνες, υπάρχουν υπολείμματα λίθινων τοίχων από διάφορα χτίσματα καθώς και τα λείψανα ενός λουτρουβιού όπου μέσα του κρύβεται και ένα λιθάρι. Τα υπόλοιπα χτίσματα παραδόθηκαν στον χρόνο και προφανώς αποτέλεσαν οικοδομικό υλικό. Είτε για τις οχτιές των αναβαθμίδων είτε για τους πέτρινους μαντρότοιχους που ορίζουν τα χτήματα που υπάρχουν και καλλιεργούνται ακόμη εκεί.

Ένα ερμόσπιτο του Ζυγονού

Σήμερα, υπό το φως της ημέρας, περνούν ακόμη άνθρωποι από το Ζυγονό για να παν είτε στα χτήματα τους που βρίσκονται εκεί είτε σε κάποια από τις δύο εκκλησίες. Μα σαν νυχτώσει στα ερμόσπιτα του Ζυγονού πλέον μόνο νυχτοπούλια συχνάζουν για να πιάσουν τα πετέγολα με τσι γέρικες αιωνόβιες εγιές, αφού οι μώροι και οι βρυκόλακες έφυγαν και αυτοί, τρομαγμένοι από τα καμώματα τση σύγχρονης εποχής.