Περί τση Κέρκυρας το ανάγνωσμα: Παλαιοχώρα

Πριν λίγο καιρό μια περιπετειώδης εξερευνητική αποστολή, στην οποία συμμετείχαν οι συντελεστές της εκπομπής «Από χωριό σε χωριό» καθώς και μέλη του πολιτιστικού συλλόγου των Λακώνων, έφερε στο φως κάποια από τα καλά κρυμμένα μυστικά της Παλαιοχώρας. Τα ενδιαφέροντα αποτελέσματα της αποστολής παρουσιάστηκαν στην προαναφερθείσα εκπομπή αλλά και στην κορφιάτικη, περίπου μηνιαία, διαφημιστική, σατυρική (και όχι μόνο) έκδοση «Σπερατζάδα τσου Κορφούς» από την οποία δανειστήκαμε, κατόπιν άδειας, το άρθρο που αναδημοσιεύουμε εδώ. Πολλές ευχαριστίες λοιπόν στον κ. Στραβοράβδη και στον κ. Δημουλά, στον οποίον ανήκουν το κείμενο και οι περισσότερες φωτογραφίες.

Αξίζει να τονιστεί ότι τα ερείπια στο ακρωτήρι της Παλαιοχώρας αποτελούν κάτι το ξεχωριστό καθότι είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για απομεινάρια μεσαιωνικού οικισμού. Βέβαια δεν έχουμε να κάνουμε με έναν Μυστρά αλλά σίγουρα η Παλαιοχώρα είναι ένα ιδιαίτερο και ανερμήνευτο κομμάτι της ντόπιας ιστορίας, επομένως θα ήταν ευχής έργον οι αρμόδιοι και οι ειδικοί να ασχοληθούν μαζί της με απώτερο σκοπό την διαμόρφωση ενός επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου. Μόνο έτσι θα μαθαίναμε τι άλλα μυστικά μας κρύβει. Κρίνοντας όμως από την κατάσταση των μνημείων στο νησί αλλά και της χώρας εν γένει μάλλον θα πρέπει να αφήσουμε την αισιοδοξία στην άκρη.

Οι δίδυμες χερσόνησοι, Παλαιοχώρα και Παλαιοκαστρίτσα, από τον καψαλιασμένο Αρακλή.

Παλαιοχώρα, ένα ιστορικό τοπωνύμιο που αναφέρεται στην περιοχή που πλέον ονομάζεται Παλαιοκαστρίτσα, στα 25 χιλιόμετρα απόσταση από την πόλη της Κέρκυρας, στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού.

Η Παλαιοκαστρίτσα σήμερα είναι από τα πιο δημοφιλή τουριστικά μέρη της Κέρκυρας, γνωστή για την απαράμιλλη φυσική ομορφιά της, με τους γραφικούς όρμους και τις έξι δαντελωτές παραλίες με τα κρυστάλλινα νερά.

Μέτωπο προς ανατολάς από την Παλαιοχώρα, στο βάθος οι παραλίες των Λιαπάδων.

Για την Παλαιοκαστρίτσα, με το πασίγνωστο μοναστήρι της Υ.Θ. «Παλαιοκαστρίτισας», το οποίο δείχνει να χτίστηκε μετά την εγκατάλειψη της Παλαιοχώρας, κατά την παράδοση το έτος 1228 (όπως αναφέρει και η επιγραφή στην εξωτερική θύρα της μονής), έχουν ασχοληθεί οι πάντες. Εμείς, μετά και από πρόσφατη εξόρμησή μας στην περιοχή, στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας, θα θέλαμε να μοιραστούμε κάποιες εντυπώσεις και προβληματισμούς για αυτήν.

Μια ασυνήθιστη άποψη της μονής.

Κατά την παράδοση η πολυάνθρωπη χερσόνησος της Παλαιοχώρας, την βυζαντινή περίοδο, εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφή της από πειρατές. Οι πηγές αναφέρουν ότι το έτος 1031 η βορειοδυτική Κέρκυρα λεηλατήθηκε από Σαρακηνούς και αυτή είναι η πιθανότερη χρονολογία που φαίνεται να εγκαταλείφθηκε η περιοχή και οι κάτοικοί της να διασκορπίστηκαν στα γύρω χωριά, κυρίως στους Λάκωνες. Μια παράδοση που διατηρείται ζωντανή εδώ και αιώνες όπως βεβαιώνει και ο Ιωάννης Μπουνιάς στο εξαιρετικό έργο του «Κερκυραϊκά, τόμοι Α΄ και Β΄». Πιθανή καταστροφή στην ευρύτερη περιοχή της Παλαιοκαστρίτσας, καθώς και της ίδιας της μονής της Παναγίας, είχαμε και το 1403 από τους Γενουάτες. Επίσης, ο Εμμανουήλ Θεοτόκης, άριστος γνώστης των αρχείων της Κέρκυρας, αναφέρει, χωρίς να διασαφηνίζει αν εννοεί τη χερσόνησο της Παλαιοχώρας ή της Παλαιοκαστρίτσας, ότι «είναι ένα μικρό νησί ενωμένο με την Κέρκυρα με μια γέφυρα», που με τον καιρό εξ’ αιτίας προσχώσεων ενώθηκε με την ξηρά και μεταβλήθηκε σε χερσόνησο («Η Κέρκυρα στις λεπτομέρειες της, αρχές 19^ου αιώνα»). Να σημειωθεί ότι σε τέτοιες γεωμορφολογικές συνθήκες, δηλαδή σε χαμηλά υψώματα με λιμάνι, περιτειχισμένα και τεχνητά μεταβληθείσες σε νησιά, χτίζονταν οι μεσαιωνικές πολιτείες κυρίως, από τον 6^ο έως τον 11^ο αιώνα μ.Χ. Ανασκαφές του Δαίρπφελντ το έτος 1938, στα χαμηλά σημεία της περιοχής, αν και δοκιμαστικές και όχι εκτεταμένες, έφεραν στο φως ευρήματα προϊστορικής, ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής όπως τάφους, ενώ αργότερα όταν άρχισε, λόγω τουρισμού, ο οικοδομικός οργασμός της περιοχής, ήλθαν και άλλα αντικείμενα στην επιφάνεια, τα οποία όπως λέγεται, μπαζώθηκαν για να εξυπηρετηθούν μικροσυμφέροντα.

Εδώ γεννάται όμως το ερώτημα, ποια από τις δύο χερσονήσους είναι αυτή που οι πηγές αναφέρουν ως Παλαιόκαστρο (ήδη το 1497), όμως η απάντηση θεωρώ πως είναι εύκολη αν σκεφτούμε ότι οι πόλεις τη βυζαντινή περίοδο χτίζονταν εντός των κάστρων και όχι εκτός, και από τη στιγμή που είναι γνωστό ότι η Παλαιοχώρα ήταν κατοικημένη και «πολυάνθρωπος», τότε προφανώς έχουμε την απάντηση.

Από την απόκρημνη Παλαιοχώρα οι θαλασσοδαρμένες ακτές της μονής Παλαιοκαστρίτσας και του Αγγελόκαστρου.

Χάρτης του 19ου αιώνα που απεικονίζει τις δίδυμες χερσονήσους. Μεταξύ άλλων σημειώνεται και ο Άι Γιώργης στην Παλαιοχώρα (εικόνα από www.corfuhistory.eu).

Άποψη που ενισχύεται από παλαιό έγγραφο της ιεράς μονής Παλαιοκαστρίτσας (του 15^ου αιώνα) που αναφέρει ότι η ονομασία της μονής, προέκυψε από το κάστρο που υπήρχε στην απέναντι χερσόνησο, ενώ και ο Νίκος Βάρθης («Κράτσαλο, Ιστορική μελέτη») μιλάει για οχυρό περίβολο στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας. Κάποια χρόνια αργότερα, όταν το παλαιό κάστρο στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας δεν μπορούσε να υπερασπιστεί τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής, χτίστηκε στη κορυφή απόκρημνου λόφου το επιβλητικό Αγγελόκαστρο. Όμως η Παλαιοχώρα συνέχισε να κατοικείται έστω και από πολύ λιγότερο κόσμο όπως αποδεικνύουν τα ερείπια σπιτιών που ακόμα στέκονται εκεί, μάρτυρες της ιστορίας του τόπου, προσδίδοντας εικόνα μεσαιωνικού χωριού. Κάποια μικρά χωράφια στα χαμηλά της χερσονήσου δίπλα σε κάποιες τροχαλιές (λιθιές) καλλιεργούνταν μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, ενώ και κάποιοι βοσκοί με τα κατσίκια τους ανέβαιναν από δύσβατα σημεία που άνοιγαν τα σκληραγωγημένα τετράποδα. Τη στρατηγική σημασία της χερσονήσου, δείχνει να την έλαβαν υπόψη τους κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, όπως φαίνεται από κάποια πέτρινα σκαμμένα ορύγματα, με μέτωπο τον κεντρικό κόλπο του Αγίου Σπυρίδωνος και το ανοιχτό πέλαγος στην κορφή.

Τοιχοδομή στην Παλαιοχώρα. Η ύπαρξη συνεκτικού υλικού και κεραμιδιών στους αρμούς μαρτυρά επιμελημένη κατασκευή προηγούμενων αιώνων.

Άλλος ένα τοίχος που περιμένει να τον ερμηνεύσουν.

Άλλη μια επιβεβαίωση της εγκαταλειμμένης πολιτείας, στην ευρύτερη περιοχή, δίνει και ο μεγάλος αριθμός των εκκλησιών που μας είναι σήμερα γνωστές, η μονή Παλαιοκαστρίτσας, ο Αγ. Νικόλαος και ο Αγ. Γεώργιος στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας, η Αγία Τριάδα νοτιότερα, ο Αγ. Σπυρίδων στον μυχό της κεντρικής χερσονήσου και ενδεχομένως ο Αγ. Πέτρος στον ομώνυμο ορμίσκο ακριβώς μετά τη χερσόνησο της Παλαιοκαστρίτσας, αλλά και η άγνωστη εκκλησία που ενδεχομένως υπήρχε εκεί που βρέθηκαν οι τάφοι (που μπαζώθηκαν), χωρίς να αποκλείεται η ύπαρξη και κάποιων άλλων ακόμα εκκλησιών.