Περί τση Κέρκυρας το ανάγνωσμα: Οθωνοί, ο άγνωστος μικρός παράδεισος

Δικαίως παραπονέθηκαν οι ακρίτες των Διαποντίων ότι το ιστολόγιο μας δεν είχε αφιερώσει ακόμη καμιά ανάρτηση στα μέρη τους. Σε μια προσπάθεια αποκατάστασης αυτού του ατοπήματος δανειστήκαμε ένα άρθρο που έχει δημοσιευθεί στην «Σπερατζάδα τσου Κορφούς» και το παρουσιάζουμε εδώ. Το κείμενο και οι φωτογραφίες ανήκουν στον δραστήριο, φίλτατο κ. Δημουλά. Θερμές ευχαριστίες σ’ αυτόν και βεβαίως στον κ. Στραβοράβδη, για την ευγενική παραχώρηση της άδειας αναδημοσίευσης του άρθρου.

Οι Οθωνοί είναι το δυτικότερο σημείο της Ελλάδας, απέχει 43ν.μ. από το ιταλικό ακρωτήριο Ότραντο και 11,5 ν.μ. από τις βόρειες ακτές της Κέρκυρας και έχει έκταση 10,5τ.χλμ. (το μεγαλύτερο νησί των Διαποντίων), ενώ στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Οθωνών ανήκουν και οι βραχονησίδες Πεταλίδες (5 νησάκια), Καρτσίνια (3 νησάκια), Γαρμπίνο, Καστρινό, Παρθένο, Όστρακο και ακόμα άλλα 32 ανώνυμα ξερονήσια.

Το νησί είναι κατάφυτο σε όλη του την έκταση, κυρίως με αιωνόβιες ελιές, ψηλά κυπαρίσσια, πουρνάρια, σχίνα, ρείκια, δάφνες, συκιές και άλλα. Εντυπωσιακός δίχως άλλο, στέκει σαν άγρυπνος φρουρός ο ορεινός όγκος Μεροβίγλι (393μ.) στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού.

Το βουνό Μεροβίγλι

Όπως αναφέρει ο Ησύχιος, στους Οθωνούς κατέφυγε μετά την άλωση της Τροίας ο Ελεφήνωρ, αρχηγός των Αβάντων από την Εύβοια, δεν μπόρεσε όμως να παραμείνει εκεί, σύμφωνα με το μύθο επειδή δράκοντας τον εξεδίωξε. Ο Ησύχιος, στα μέσα της πρώτης χιλιετηρίδας μ.Χ., αναφέρει το νησί ως «Οθρωνός» πιθανώς από το μεγάλο ύψος του Μεροβιγλίου (που διακρίνεται από μεγάλη απόσταση να ορθώνεται επιβλητικό) σε σχέση βέβαια με την έκτασή του. Ο Πλίνιος τον 1^ο μ.Χ. αιώνα το ονομάζει «Θορωνός» και τον 6^ο αιώνα μ.Χ. ο ιστορικός Προκόπιος γράφει συνολικά για τα Διαπόντια «Οθωνοί δε καλούνται …». Αργότερα, το 1383 ο βασιλιάς Κάρολος Γ’ με έγγραφό του, παραχωρεί για εκμετάλλευση (φέουδο) στον Κερκυραίο Θεόδωρο Σκαλίτη, για τις υπηρεσίες του, τα Διαπόντια νησιά μαζί με τον Άγιο Στέφανο (Βίδο), αφού ο προηγούμενος φεουδάρχης των νησιών, Loysius de Rocco de Salerno, είχε πεθάνει χωρίς απογόνους. Όλες αυτές οι πιο πάνω αναφορές που έχουν διασωθεί δείχνουν ότι το νησί κατοικείται από την αρχαιότητα, το επιβεβαιώνουν άλλωστε και οι αρχαιολογικές ανασκαφές του ερασιτέχνη αρχαιολόγου Φ.Ν.Οικονόμου και του καθηγητή Αύγουστου Σορδίνα όπου σε έρευνες επιφανείας του οποίου, κατά το διάστημα 1965 με 1973 απέδειξε ότι τα Διαπόντια νησιά κατοικήθηκαν από τους προϊστορικούς χρόνους, αρκετά μάλιστα από αυτά τα ευρήματα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Κέρκυρας. Ειδικότερα οι έρευνες του 1985, του ιδίου, στην περιοχή Αυλάκια (λιμάνι για τουριστικά κυρίως σκάφη, δίπλα στο λιμάνι αποβίβασης στον Άμμο) έφεραν στο φως ευρήματα που δείχνουν μεγάλο αρχαίο οικισμό στα Αυλάκια. Από την εποχή των πρώτων βυζαντινών χρόνων υπάρχει η παράδοση που ταυτίζει το Σπήλαιο της Καλυψούς με τη μυθική Ωγυγία και τον Οδυσσέα. Ένα εντυπωσιακό σπήλαιο στη νοτιοδυτική ακτή με μήκος 100 μέτρα, πλάτος 10–15 μέτρα και ύψος 20 μέτρα και μια πανέμορφη παραλία η «Άσπρη Άμμος» με πρόσβαση μόνο από τη θάλασσα συμπληρώνουν ταιριαστά την οπτική πανδαισία.

Η άλλη ονομασία του νησιού, Φανός, σίγουρα δεν προέρχεται από τον επιβλητικό φάρο που βρίσκεται στην βορειοανατολική άκρη των Οθωνών, αφού απαντάται πολλούς αιώνες νωρίτερα, μάλιστα δεν αποκλείεται να είναι και αυτή από την αρχαία εποχή, αφού σύμφωνα με το λεξικό της αρχαίας ελληνικής του Αθανασίου Φραγκούλη η λέξη «φανός» από το ουσιαστικό «φανός» σημαίνει λυχνάρι / λαμπάδα / φανάρι, ενώ το επίθετο «φανός» σημαίνει λαμπρός / καθαρός / διάφανος / φανερός, πράγμα που δείχνει ότι υπήρχε από την αρχαιότητα κάποιος φάρος για τα παραπλέοντα σκάφη, να σημειωθεί ότι υπάρχει τοπωνύμιο «Φανός» στην αντίθετη πλευρά από εκεί που βρίσκεται ο σημερινός Φάρος, στο Καστρί, δηλαδή προς τα βορειοδυτικά.

Ο Φάρος και στο βάθος η Ερείκουσα

Στην περιοχή του Φάρου, στο ακρωτήριο Καστρί, έχει κατασκευαστεί από το 1992 και το Ελικοδρόμιο των Οθωνών, και λίγο πιο ανατολικά σώζονται τα ερείπια κάστρου από την βενετική εποχή.

Στο κέντρο περίπου του νησιού υπάρχει πέτρινος σταυρός με χαραγμένη τη χρονολογία 1833, στήθηκε όπως υποστηρίζουν οι παλαιότεροι για να θυμίζει τη σφαγή των κατοίκων από τον περιβόητο πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα το έτος 1537. Το 1797 από τη θέση «Μπαταριά» οι Ενετοί με τα κανόνια τους χτυπούσαν τους Γάλλους του Μεγάλου Ναπολέοντα. Βέβαια ιστορίες με πειρατές οι ντόπιοι έχουν πολλές να διηγούνται τις οποίες κρατούν από πάππου προς πάππου.

Τα επώνυμα Αρώνης, Αργυρός, Κασίμης, Μητσιάλης, Μάστορας, Απέργης, Δαλιέτος, Μάνεσης και άλλα συσχετίζουν τους Οθωνούς, την Ερείκουσα και το Μαθράκι, με το νησί των Παξών. Η επικρατέστερη ίσως χρονολογία που συνέβη αυτή η μετακίνηση από τους Παξούς προς τα Διαπόντια, είναι το έτος 1513 χρονιά κατά την οποία δύο άπληστοι άρχοντες, οι Βερναρδίνος Αβράμης και ο γάλλος Μορέλο, κληρονόμοι του Ιωάννη Σπυρή ευγενή Κερκυραίου, αγόρασαν από την Ενετική διοίκηση τους φόρους των Παξών, φορολογώντας τόσο άγρια το νησί με αποτέλεσμα τη σχεδόν μαζική φυγή των κατοίκων του, ακόμα και προς τις τουρκοκρατούμενες περιοχές. Από τότε οι σχέσεις με τους «συμπεθέρους», όπως τους ονομάζουν ποτέ δεν έπαψαν, πολλές φορές μάλιστα που οι Παξοί υπέφεραν από λειψυδρία, Οθωνιάτες με σκούνες τους μετέφεραν βαρέλια με νερό. Άλλες φορές όταν δεν έβρισκαν ταίρι στους Οθωνούς για να παντρευτούν, να σημειωθεί ότι συνήθιζαν να παντρεύονται οι Πανωμερίτες με Πανωμερίτισες (το βορειοδυτικό ορεινό τμήμα του νησιού) και οι Κατωμερίτες με Κατωμερίτισες (το πεδινό νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού), πήγαιναν στους παλιούς «συμπεθέρους» στους Παξούς για αποκατάσταση. Δεν έλειπε όμως και η συνήθεια της παντρειάς μεταξύ συγγενών (και δευτεροξάδελφα) γι αυτό ο Μεγάλος Πρωτοπαπάς Σπυρίδων Βούλγαρης στις 30 Απριλίου του 1734 εξέδωσε αυστηρή διαταγή με απειλή αφορισμού σε όσους νεόνυμφους προχώραγαν σε γάμο με συγγένεια κάτω του έβδομου βαθμού (θα έπρεπε σύμφωνα με τη διαταγή, να γίνεται για τρεις συνεχόμενες Κυριακές συγκέντρωση των κατοίκων στη μέση του νησιού για να βεβαιωθεί από τους παρευρισκόμενους η γενιά από την οποία κατάγονται οι μελλόνυμφοι). Ένας ξάδελφος του Μεγάλου Πρωτοπαπά, επίσης Σπυρίδων Βούλγαρης και με το ίδιο ιερατικό αξίωμα επισκέφθηκε τους Οθωνούς το 1754 και βρήκε στο νησί να υπάρχουν οι εκκλησίες, της Αγίας Τριάδας (στην περιοχή Άμμος), της Κοίμησης της Θεοτόκου (στη Δάφνη) και της Αγίας Παρασκευής (στο Μύλο), οι οποίες υπάρχουν και σήμερα μετά από διάφορες ανακαινίσεις. Άλλη εκκλησία είναι του Αγίου Γεωργίου στον οικισμό Χωριό (χτισμένη προ του 1820), ενώ παλαιότερα και σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων υπήρχε στον Πεύκο (στα νοτιανατολικά του νησιού) η εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου, ως Παλιοκλησιά τη θυμούνται οι παλαιότεροι, στο λιμάνι Αυλάκια (στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού) υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Νικολάου και ακόμα μια εκκλησία, προς τον Φάρο, η οποία κατέρρευσε από καθίζηση του εδάφους.

Το 1863 ο διάσημος περιηγητής David Thomas Ansted περιηγήθηκε τα Ιόνια νησιά και τον ίδιο χρόνο εξέδωσε στο Λονδίνο το «The Ionian islands in the year 1863», στο οποίο αναφέρει για τους Οθωνούς, μεταξύ άλλων: «Απ’ αυτά, ο Φανός είναι ενδιαφέρων, καθώς έχει μια μεγάλη ευρύχωρη σπηλιά, δύσκολη στην πρόσβαση, εκτός από τη θάλασσα και μόνο με καλό καιρό. Η σπηλιά αυτή ήταν επί πολύ το κατάλυμα ληστών και πειρατών…. Ο Φανός έχει επίσης μία από τις περίεργες, κυκλικές βαθιές κοιλάδες, εντελώς κλειστές, για τις οποίες ήδη έχει γίνει αναφορά και τις οποίες συναντάει κανείς στα περισσότερα από τα υπόλοιπα νησιά. Την άνοιξη έχει καλό κυνήγι ορτυκιού».