Κορφιάτικοι Θρύλοι – μέρος δ΄

Γελά δ’ ο Μώρος καν τι μη γελοίον εί

Οι Μώροι (ή Μόροι) είναι οι πιο φημισμένοι εκπρόσωποι των στοιχειών τση κορφιάτικης φολκλορικής παράδοσης. Που και πότε ακριβώς γεννήθηκαν δεν είναι γνωστό το σίγουρο όμως είναι ότι προσαρμόστηκαν στα δεδομένα της κορφιάτικης κοινωνίας και την συνόδεψαν μέσα από θρύλους ως τις μέρες μας. Μια άποψη πάντως θέλει τη λέξη να προέρχεται από το ιταλιάνικο moro, δηλαδή μελαψός.

Πρόκειται για φαντάσματα που έχουν τη μορφή μαυροφορεμένου μεγαλόσωμου άνδρα. Λέγεται ότι είναι ψυχές ανθρώπων που οι αρχόντοι τους σκότωσαν στα θεμέλια ή στο σαγράδο τ’ αρχοντικού τους για να τσου φυλάνε τον θησαυρό. Όπως και τα υπόλοιπα μέλη του σιναφιού τους είναι νυχτόβια πνεύματα και συχνάζουν στα ερείπια αρχοντικών και λουτρουβιών της υπαίθρου. Εκεί εκτίουν την ποινή της αιώνιας καταδίκης του προστατεύοντας το χτίσμα ή φυλώντας τον θησαυρό. Πράγμα το οποίο βρίσκουν απίστευτα βαρετό να γίνεται στον αιώνα τον άπαντα. Γι’ αυτό έχουν ως χόμπυ το κύλισμα των λιθαριών των ερειπωμένων λουτρουβιών. Αρέσκονται να τα κυλούν τις νύχτες, ανάμεσα από τσ’ αιωνόβιες εγιές για να κρατούν τον ρυθμό στις σπαραχτικές κραυγές των περιπλανώμενων ψυχών των αδικοχαμένων. Τα σκορπούν από εδώ και από εκεί γι’ αυτό μην αναρωτιέστε αν πετύχετε κάνα λιθάρι στην μέση του πουθενά μακριά από λουτρουβιά. 

Κάποιο από τα λιθάρια 

με τα οποία παίζουν οι Μώροι

Το πνεύμα αυτό όχι μόνο άκακο είναι αλλά και ωφέλιμο. Δεν λέει όχι στην συντροφιά ανθρώπων γιατί έτσι του δίνεται η ευκαιρία να τους δώσει ή αποκαλύψει τον θησαυρό που φυλά. Αυτό το κάνει για να απαλλαγεί από την τιμωρία του και να απελευθερωθεί από τα δεσμά που τον κρατούν στο ντουνιά. Αρκεί το τυχερό άτομο να μην παραβεί τους όρους που του θέτει προτού του αποκαλύψει τον θησαυρό. Δηλαδή να μην πει σε κανένα για το συναπάντημα του ή το θησαυρό ή να μην γυρίσει πίσω να κοιτάξει. Ειδάλλως ο θησαυρός θα χαθεί. Αν συμβεί αυτό αλίμονο στον άτυχο. Ο Μώρος γίνεται έξω φρενών και αν τον πετύχει πουθενά τον κάνει μαύρο στο ξύλο ή στη χειρότερη μπορεί να τον πνίξει κιόλας. Ακόμη και μέσα στο σπίτι του.

Ο Μώρος πρωταγωνιστεί σε διάφορα ντόπια μυθεύματα και μάλιστα στα παγιά τα χρόνια θεωρούνταν αυτός ο υπαίτιος για τον ξαφνικό και ανεξήγητο πλουτισμό κάποιου ατόμου. Ίσως γι’αυτό και να απαντούσε κάποτε ως παρατσούκλι ατόμων ή οικογενειών. Υπάρχουν επίσης μαρτυρίες παλαιοτέρων που αναφέρουν ότι αλαφροΐσκιωτοι (και αλαφρόμυαλοι) χωρικοί, σε διάφορα χωριά στη Κέρκυρας, τριγυρνούσαν τα βράδια αναζητώντας, εις μάτην βέβαια, τον Μώρο για να τους δώσει το θησαυρό του.

Τέλος μπορεί κανείς να τους γνωρίσει μέσα από σελίδες λογοτεχνικών έργων που φέρουν στοιχεία ντόπιας παράδοσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το διήγημα «Τα τρία φλωριά» του Ιακώβου Πολυλά. Εκεί έχουμε την περιγραφή ενός Μώρου ο οποίος μάλιστα παίζει καίριο ρόλο στην εξέλιξη τσ’ ιστορίας. 

Το Σαγράδο

Η είσοδος του σαγράδου στ' αρχοντικό του Ριβέλλη (φωτό Γ. Δημουλάς).

Το σαγράδο ίσως αποτελεί μια από τσι πιο συναρπαστικές ιστορίες τση κορφιάτικης παράδοσης. Μια σκοτεινή ιστορία, όπου τα σύνορα μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας έχουν χαθεί, αφήνοντας τις εικασίες να κινούνται ελεύθερες. Το σαγράδο λοιπόν, είναι ένας υπόγειος, στενός, στοώδης χώρος που οι αχτίδες του ήγιου δύσκολα τον γλέπουν. Είναι χτισμένος με μεγάλες πέτρες και έχει μια και μοναδική είσοδο που κάποτε κλεινόταν ερμητικά με διπλή πόρτα. Συνήθως βρίσκεται στα υπόγεια αρχοντικών ή μέσα στον κυρίως περίβολο τους ως ξεχωριστό κτίσμα, ενίοτε με μια καλοδουλεμένη αψιδωτή είσοδο. Στην τελευταία περίπτωση ανήκει το σαγράδο του αρχοντικού του Σορδίνα στο Κωθονίκι. Εχτός απ' αυτό, η ύπαρξή του έχει επιβεβαιωθεί στο αρχοντικό του Ανδρουτσέλη, του Ριβέλλη και πιθανόν κάποια άλλα. Να σημειωθεί πως, καταχρηστικά, ως σαγράδο ενίοτε καλείται και όλο το χτίσμα τ' αρχοντικού. Όσον αφορά την ετυμολογία της, η λέξη πιθανόν έχει ως ρίζα τη λατινική λέξη sacrum, τουτέστιν ιερό. 

Είσοδος του αρχοντικού του Σορδίνα στο Κωθονίκι.

Φέρει στενή σύνδεση με το θρύλο περί ενός θεσμού που λέγεται ότι τέθηκε από τσου Βενετσιάνους στα χρόνια που έκαναν κουμάντο στο νησί. Σύμφωνα με αυτόν τον υποτιθέμενο θεσμό, οι παράνομοι και φυγόδικοι, όταν τσου παίρνανε στο κυνήγι οι αρχές, είχαν το δικαίωμα να καταφύγουν στο αρχοντικό ενός κόντε και να αναζητήσουν άσυλο εκεί. Αρκούσε μόνο να αγγίξουν το μπατιτούρο (ρόπτρο) τσ’ αυλόπορτας του περιτοιχισμένου αρχοντικού και η καταδίωξη έπαυε. Βέβαια και πάλι δεν την έβγαζαν καθαρή διότι η απόδοση τση δικαιοσύνης και η τιμωρία περνούσαν πλέον στην κρίση και δικαιοδοσία του κόντε. Αυτοί που είχαν διαπράξει μικροαδικήματα συνέχιζαν την υπόλοιπη ζωή τους ως δούλοι του ενώ οι εγκληματίες κλεινόταν στο σαγράδο όπου και πέθαιναν. Έτσι καθάριζε ο τόπος από τσου κακοποιούς και οι ποπολάροι σκιαζόντουσαν και καθότανε στα αυγά τους. Φημολογείται όμως ότι κάποιοι αρχόντοι, καταχραζόμενοι αυτήν την δικαιοδοσία που είχαν, θανάτωναν και αθώους για να πραγματοποιήσουν τους ανίερους στόχους τους. Επίσης λένε ότι την άδεια παραχώρησης ασύλου οι Βενετσιάνοι την είχανε χορηγήσει επιλεχτικά σε κάποιους αρχόντους όπως ο Σορδίνας, ο Κουρκουμέλης, ο Ανδρουτσέλης και ο Ριβέλλης.

Με βάση το παραπάνω στόρυ, τα σαγράδα ήταν ουσιαστικά σκοτεινά μπουντρούμια όπου κλείνονταν εγκληματίες ή και αθώοι ανάλογα με τις περιστάσεις και τις ορέξεις των αρχόντων. Έτσι απέχτησαν μια τρομερή φήμη. Οι χωρικοί τα σκιαότανε ακόμη και ερειπωμένα αφού θεωρούσαν ότι οι ψυχές των αδικοχαμένων τριγυρνούσαν στα ερείπια των αρχοντικών και των σαγράδων. Απ’ την άλλη, μια πιο ψύχραιμη άποψη τα θέλει ανέκαθεν κάβες ωρίμανσης κρασιού ή αποθηκευτικούς χώρους. Άλλη γνώμη τα θέλει κατακόμβες - οικογενειακούς τάφους των ευγενών. Έτσι μπορεί να δικαιολογηθεί και η εύρεση ανθρώπινων σκελετών μέσα σε σαγράδα, στο παρελθόν, σύμφωνα με κάποιες αναφορές που επικαλούνται αξιόπιστες πηγές. Κάποιο σχετικό περιστατικό λέγεται ότι συνέβη επί κατοχής. Οι Γερμανοί διέταξαν ένα γέρο να ανοίξει την σφραγισμένη, από χρόνια, είσοδο ενός σαγράδου μέσα στο οποίο βρέθηκαν ανθρώπινοι σκελετοί. Και πάλι βέβαια δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο τα κόκκαλα να ανήκαν σε φυλακισμένους. Τελικά πολλά μπορούν να ειπωθούν για τα σαγράδα μα τίποτις δεν είναι σίγουρο, πέραν της ύπαρξης τους.

Πηγές

• Κερκυραϊκές Αρχοντικές Αγροικίες (πρώην) Δήμου Παρελείων – Κ. Δ. Καραμούτσος
• http://storyafterdark.wordpress.com/
• Τα τρια φλωριά – Ιάκωβος Πολυλάς
• Ντόπιοι