Ο μυστηριώδης Πρινίλας του Νότου – μέρος α΄

...Μια ξενάγηση στο εξαφανισμένο χωριό του Πρινίλλα Νότου με κείμενο και φωτογραφιές του Γ. Δημουλά. Το άρθρο έχει δημοσιευθεί στην "Σπερατζάδα τσου Κορφούς".

Ελιές κι οχτιές ορίζουν τον χώρο που κάποτε υπήρχε ο Πρινίλλας. Στο βάθος ο ναός του Παντοκράτορα.

        Ο Πρινίλας (ή Πρινύλας, Μπρινύλας, Πρινίλλας, Μπερνίλας κλπ), βρίσκεται στο νότιο μέρος του νησιού, 31 χιλ. από την πόλη της Κέρκυρας, λίγες εκατοντάδες μέτρα δυτικά και νότια από τα Βραγκανιώτικα. Η ονομασία του χωριού οφείλεται, όπως δηλώνει η κατάληξη -ιλας, στη δασώδη περιοχή, που τότε ήταν γεμάτη με πρίνους (πουρνάρια, αειθαλείς δρυοβάλανοι) και που τώρα έχουν μειωθεί αρκετά λόγω των πολλών καλλιεργούμενων εκτάσεων. Το δέντρο αυτό καθόριζε την οικονομική ζωή πολλών χωρικών της Κέρκυρας για αιώνες. Συγκεκριμένα, το πρινοκόκκι (παράσιτο του πρίνου) ήταν ένα από τα κύρια εξαγώγιμα προϊόντα του νησιού και χρησίμευε στη βιοτεχνία υφασμάτων, προκειμένου να παρασκευαστεί το αριστοκρατικό κόκκινο χρώμα (λεγόμενο scarlato). Για τη διαδικασία αυτή, ο Κ. Σιμόπουλος αναφέρει: «Στα φύλλα του πρίνου τα έντομα αυτά, σχηματίζουν την άνοιξη, αφού γονιμοποιηθούν, μικρό εξόγκωμα, απόθεμα αυγών και χρωστική ουσία. Πριν εκκολαφθούν, οι χωρικοί συγκέντρωναν τους κόκκους, τους έβρεχαν με κρασί ή ξύδι και τους στέγνωναν στον ήλιο. Οι κόκκοι αποκτούσαν χρώμα ερυθρόφαιο, μεγέθους πιπεριού ή μπιζελιού, με κονιώδη μάζα που έδινε βαθύ κόκκινο χρώμα στο μάλλινο ή μεταξωτό ύφασμα».

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 
     Εγγράφως, στις νοταριακές πηγές, το χωριό εμφανίζεται το έτος 1502 όταν σε πράξη του νοτάριου Τοξότη Εμμανουήλ αναφέρεται ο «…παπά Λοίσιος ο Αργυρός, από χωρίον Πρινίλος…».

Σημειώνεται ότι η δεκαρχία του Πρινίλα, η οποία αναφέρεται στις πηγές ήδη το έτος 1246, και η οποία με βάση το όνομα του ιερέα Γιαλοψού, έχει χωροθετηθεί από τους ντόπιους ερευνητές στην περιοχή του χωριού των Πάγων (επώνυμο που απαντάται και σήμερα στην ευρύτερη περιοχή), στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, δεν φαίνεται να σχετίζεται με τον Πρινίλα του Νότου. Για να αποφεύγεται μάλιστα η σύγχυση ο Πρινίλας του βορρά απαντάται στις πηγές και ως Παγοπρινίλας.
     Στην ενετική απογραφή του 1583 δεν υπάρχει αναφορά στον Πρινίλα αλλά ούτε στα γειτονικά Βραγκανιώτικα, ενδεχομένως λόγω του πολύ λίγου πληθυσμού τους, να προσμετρήθηκαν με άλλα χωριά ή να μην καταμετρήθηκαν καθόλου.

Γέρικη ελιά στον Πρινίλλα. Άραγες το πρόλαβε το χωριό;

         Ο Πρινίλας (του νότου) έπαψε να υπάρχει από τις αρχές του 17ου αιώνα, με βάση τα λίγα πληροφοριακά στοιχεία από πηγές για το χωριό, όμως ο πλούσιος κάμπος της περιοχής δεν σταμάτησε να καλλιεργείται και ως κύριοι γαιοκτήμονες αναφέρονται οι Γολέμηδες, στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα και οι Τριβόληδες τον 18ο. Το 1753 μέσα από την γνωστή Πρωτοπαπαδική επίσκεψη του Σπυρίδωνος Βούλγαρη στους ναούς του νησιού μαθαίνουμε ότι «Εις τόπον λεγόμενον Πρινίλα, εις τόπους λογγόδης ευρίσκονται δύο ερημοκλήσια γιούς των ευγενών μισέρ Μπένου Τριβόλι και μισέρ Ματίου Βερβιτσιώτου.». Οι κάτοικοι, της ευρύτερης περιοχής έβλεπαν επί αιώνες τα ερείπια του «αφανισμένου χωριού», όπως έμεινε στον προφορικό λόγο, χωρίς όμως να περάσει στις επόμενες γενιές η γνώση των συμβάντων του παρελθόντος. Έτσι σήμερα δεν μας είναι γνωστές οι αιτίες, το πώς, πότε και από ποια αιτία εξέλιπε ο Πρινίλας. Η τοπική προφορική παράδοση εύκολα χρεώνει το γεγονός στους πειρατές, την άλλη μάστιγα της εποχής. Οι γραπτές όμως πηγές σιωπούν και δεν το επιβεβαιώνουν!

ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΙΝΙΛΑ 
     Όμως γεννώνται αρκετά ερωτηματικά σχετικά με το χωριό. Πρώτο ερωτηματικό η επιλογή της θέσης του χωριού. Την εποχή που εξετάζουμε ο Πρινίλας είναι ο πιο κοντινός οικισμός στην φιλική προς τις επιδημικές ασθένειες, λιμνοθάλασσας των Κορισσίων και κοντά στα έλη Μπουρίνα και Βδελλαριά. Αλήθεια γιατί οι πρώτοι κάτοικοι επέλεξαν μια τόσο επικίνδυνη για την υγεία τους περιοχή? Σε αντιδιαστολή βέβαια, υπήρχε άφθονο ψάρι, κυνήγι, καλλιεργήσιμη γη και φυσικά υδάτινη επάρκεια, σε μια κοινωνία φτωχική, λιτή αλλά με σχετική αυτάρκεια.

Κορισσίων από Πρινίλλα. Τα Λαγούδια ξεπροβάλουν αχνά στον ορίζοντα.

     Ο προσανατολισμός του χωριού δεν ήταν ξεκάθαρος, σίγουρα έβλεπε προς το βορρά αλλά και προς τα δυτικά. Ήταν δηλαδή εκτεθειμένο σε υγιεινούς βόρειους ανέμους, αφού βρισκόταν σε κορυφή χαμηλού λόφου, μάλλον δύο λόφων με βάση τα κατά καιρούς ευρήματα (χαλάσματα, κεραμικά, πέτρες κλπ), σίγουρα σε κάπως πιο ασφαλή θέση, από τα πεδινά και παραθαλάσσια μέρη.
      Με βάση τις πηγές λοιπόν, γνωρίζουμε ότι το χωριό στεκόταν στο λόφο όπου ορθώνεται σήμερα ο ερειπωμένος ναός του Σωτήρα ή Παντοκράτορα. Παραχωρητήριο χρήσης δικαιωμάτων του ναού, το 1524 μας πληροφορεί τα εξής «…μισέρ Ματίος ο Δελαπιόντας, πολήτης Κορυφών… εσυμφώνισεν με τον παρόντα ευλαβέστατων ιερέα κυρ Θεόδορον τον Γιανίτζι από χωρίον Αγίου Ματθαίου και επέδοσεν προς αυτόν την εκκλησία του Σoτήρα όπερ έχει εντός του χωρίου του Πρυνήλος… και εις χρόνους ερχάμενους τελίους γ’ (3). και να οφίλει ο ριθείς ιερεύς να πληρόνη τον κάθε χρόνον εις φθιάσιν και εικοδόμην της ριθήσης εκκλησίας υπέρπυρα κ’ (20)…».
     Άλλο ερωτηματικό αποτελεί η παλαιότητα του χωριού. Αν ο Πρινίλας είναι αρκετά παλαιότερος του 15ου αιώνα, τότε κάποιο ρόλο στην επιλογή της θέσης του χωριού πιθανώς να έπαιξε και το σχετικά κοντινό κάστρο Γαρδικίου, θέση προστασίας και των κατοίκων του Πρινίλα, σε παλαιότερες εποχές όταν το κάστρο έσφυζε από ζωή.

Το βουνό του Άι Μαθιά στους πρόποδες του οποίου ορθώνεται και το κάστρο του Γαρδικίου.

     Κατά τον Ιωσήφ Παρτς ο «ερυθρός πώρος… της περιοχής κατέστη επιζήτητος οικοδομήσιμος λίθος, χρήσιν δε αυτού ποιούνται ου μόνον εν ταις εγγύς αλλά και εν ταις απωτέρω κειμέναις κώμαις, ως εν Νεοχωρίω. Χρήσις αυτού εγένετο και προς ανοικοδόμησιν του Πύργου του Γαρδικίου». Μπορούμε προφανώς να υποθέσουμε ότι χτίστες του κάστρου υπήρξαν, σε παλαιότερη εποχή, μεταξύ άλλων και οι κάτοικοι του Πρινίλα, με την προϋπόθεση φυσικά ότι ο Πρινίλας είναι τόσο παλιός όσο το κάστρο. Η προφορική παράδοση πάντως επιβεβαιώνει ότι οι κάτοικοι του Πρινίλα υπήρξαν ονομαστοί τεχνίτες αλλά και σπουδαίοι χτίστες.
      Ένα άλλο ερώτημα που ανακύπτει είναι εξίσου μετέωρο. Τι σχέση μπορεί να έχει ο Πρινίλας με το χωριό του Χλωμού? Είναι γνωστό πως στο χωριό του Χλωμού διατηρείται έντονη η παράδοση για την παλαιότερη θέση του χωριού στην περιοχή της λιμνοθάλασσας Κορισσίων. Μήπως το παλιό χωριό του Χλωμού βρισκόταν κοντά στον Πρινίλα? Σε νοταριακό έγγραφο πώλησης ελαιοδένδρων, του έτους 1516, του νοτάριου Δημητρίου Φαρμάκη αναφέρεται η τοποθεσία Παλιόσπιτα «… η μία στίκεται εις τα Παλιόσπιτα…». Μήπως σε αυτά τα λεγόμενα «Παλιόσπιτα» κείτονταν κάποτε το χωριό του Χλωμού? Μήπως ο Χλωμός είχε κάποιες ιδιαίτερες, ίσως και συγγενικές, σχέσεις με τον Πρινίλα? Στις δυστυχώς λίγες, σωσμένες νοταριακές πηγές βρήκαμε τρία κοινά επώνυμα, κατοίκων των δύο χωριών, τα Ποθητός, Μάρκος και Κεφαλληνός. Υπάρχουν όμως και τα χτήματα των κατοίκων του Χλωμού, τα οποία σήμερα βρίσκονται γύρω από τη λιμνοθάλασσα Κορισσίων, και ποιος ξέρει από πόσο καιρό πριν. Αυτό είναι ένα στοιχείο που ενισχύει την άποψη, η από γενιά σε γενιά κατοχή της γης δηλαδή, περί μετακίνησης των κατοίκων του Χλωμού, από την περιοχή της λιμνοθάλασσας των Κορισσίων, στη σημερινή θέση του Χλωμού.
     Ένα ερώτημα που μπορεί όμως να απαντηθεί με μικρή απόκλιση, είναι ο πληθυσμός του χωριού στις αρχές του 16ου αιώνα, κυρίως μεταξύ 1502 και 1524, με βάση πάντα τα υπάρχοντα νοταριακά τεκμήρια. Από αυτές τις πράξεις, γνωρίζουμε τουλάχιστον 20 διαφορετικά επώνυμα, τα οποία ανήκαν σε 37 διαφορετικά άτομα. Αυτό δείχνει, με μικρή απόκλιση, ότι το χωριό πρέπει να είχε την περίοδο εκείνη πληθυσμό γύρω στα 100 άτομα, αριθμό καθόλου μικρό για την εποχή.

....Συνεχίζεται...