Πέμπτη 28 Ιουνίου 2012

Παλαιοχώρα – μέρος α΄


Πριν λίγο καιρό μια περιπετειώδης εξερευνητική αποστολή, στην οποία συμμετείχαν οι συντελεστές της εκπομπής «Από χωριό σε χωριό» καθώς και μέλη του πολιτιστικού συλλόγου των Λακώνων, έφερε στο φως κάποια από τα καλά κρυμμένα μυστικά της Παλαιοχώρας. Τα ενδιαφέροντα αποτελέσματα της αποστολής παρουσιάστηκαν στην προαναφερθείσα εκπομπή αλλά και στην κορφιάτικη, περίπου μηνιαία, διαφημιστική, σατυρική (και όχι μόνο) έκδοση «Σπερατζάδα  τσου Κορφούς» από την οποία δανειστήκαμε, κατόπιν άδειας, το άρθρο που αναδημοσιεύουμε εδώ. Πολλές ευχαριστίες λοιπόν στον κ. Στραβοράβδη και στον κ. Δημουλά, στον οποίον ανήκουν το κείμενο και οι περισσότερες φωτογραφίες.
Αξίζει να τονιστεί ότι τα ερείπια στο ακρωτήρι της Παλαιοχώρας αποτελούν κάτι το ξεχωριστό καθότι είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για απομεινάρια μεσαιωνικού οικισμού. Βέβαια δεν έχουμε να κάνουμε με έναν Μυστρά αλλά σίγουρα η Παλαιοχώρα είναι ένα ιδιαίτερο και ανερμήνευτο κομμάτι της ντόπιας ιστορίας, επομένως θα ήταν ευχής έργον οι αρμόδιοι και οι ειδικοί να ασχοληθούν μαζί της με απώτερο σκοπό την διαμόρφωση ενός επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου. Μόνο έτσι θα μαθαίναμε τι άλλα μυστικά μας κρύβει. Κρίνοντας όμως από την κατάσταση των μνημείων στο νησί αλλά και της χώρας εν γένει μάλλον θα πρέπει να αφήσουμε την αισιοδοξία στην άκρη.

Οι δίδυμες χερσόνησοι, Παλαιοχώρα και Παλαιοκαστρίτσα, από τον καψαλιασμένο Αρακλή.


Παλαιοχώρα, ένα ιστορικό τοπωνύμιο που αναφέρεται στην περιοχή που πλέον ονομάζεται Παλαιοκαστρίτσα, στα 25 χιλιόμετρα απόσταση από την πόλη της Κέρκυρας, στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού.
Η Παλαιοκαστρίτσα σήμερα είναι από τα πιο δημοφιλή τουριστικά μέρη της Κέρκυρας, γνωστή για την απαράμιλλη φυσική ομορφιά της, με τους γραφικούς όρμους και τις έξι δαντελωτές παραλίες με τα κρυστάλλινα νερά.
Μέτωπο προς ανατολάς από την Παλαιοχώρα, στο βάθος οι παραλίες των Λιαπάδων.




Για την Παλαιοκαστρίτσα, με το πασίγνωστο μοναστήρι της Υ.Θ. «Παλαιοκαστρίτισας», το οποίο δείχνει να χτίστηκε μετά την εγκατάλειψη της Παλαιοχώρας, κατά την παράδοση το έτος 1228 (όπως αναφέρει και η επιγραφή στην εξωτερική θύρα της μονής), έχουν ασχοληθεί οι πάντες. Εμείς, μετά και από πρόσφατη εξόρμησή μας στην περιοχή, στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας, θα θέλαμε να μοιραστούμε κάποιες εντυπώσεις και προβληματισμούς για αυτήν. 

Μια ασυνήθιστη άποψη της μονής.

Κατά την παράδοση η πολυάνθρωπη χερσόνησος της Παλαιοχώρας, την βυζαντινή περίοδο, εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφή της από πειρατές. Οι πηγές αναφέρουν ότι το έτος 1031 η βορειοδυτική Κέρκυρα λεηλατήθηκε από Σαρακηνούς και αυτή είναι η πιθανότερη χρονολογία που φαίνεται να εγκαταλείφθηκε η περιοχή και οι κάτοικοί της να διασκορπίστηκαν στα γύρω χωριά, κυρίως στους Λάκωνες. Μια παράδοση που διατηρείται ζωντανή εδώ και αιώνες όπως βεβαιώνει και ο Ιωάννης Μπουνιάς  στο εξαιρετικό έργο του «Κερκυραϊκά, τόμοι Α΄ και Β΄». Πιθανή καταστροφή στην ευρύτερη περιοχή της Παλαιοκαστρίτσας, καθώς και της ίδιας της μονής της Παναγίας, είχαμε και το 1403 από τους Γενουάτες. Επίσης, ο Εμμανουήλ Θεοτόκης, άριστος γνώστης των αρχείων της Κέρκυρας, αναφέρει, χωρίς να διασαφηνίζει αν εννοεί τη χερσόνησο της Παλαιοχώρας ή της Παλαιοκαστρίτσας, ότι «είναι ένα μικρό νησί ενωμένο με την Κέρκυρα με μια γέφυρα», που με τον καιρό εξ’ αιτίας προσχώσεων ενώθηκε με την ξηρά και μεταβλήθηκε σε χερσόνησο («Η Κέρκυρα στις λεπτομέρειες της, αρχές 19ου αιώνα»). Να σημειωθεί ότι σε τέτοιες γεωμορφολογικές συνθήκες, δηλαδή σε χαμηλά υψώματα με λιμάνι, περιτειχισμένα και τεχνητά μεταβληθείσες σε νησιά, χτίζονταν οι μεσαιωνικές πολιτείες κυρίως, από τον 6ο έως τον 11ο αιώνα μ.Χ.  Ανασκαφές του Δαίρπφελντ το έτος 1938, στα χαμηλά σημεία της περιοχής, αν και δοκιμαστικές και όχι εκτεταμένες, έφεραν στο φως ευρήματα προϊστορικής, ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής όπως τάφους, ενώ αργότερα όταν άρχισε, λόγω τουρισμού, ο οικοδομικός οργασμός της περιοχής, ήλθαν και άλλα αντικείμενα στην επιφάνεια, τα οποία όπως λέγεται, μπαζώθηκαν για να εξυπηρετηθούν μικροσυμφέροντα.
Εδώ γεννάται όμως το ερώτημα, ποια από τις  δύο χερσονήσους είναι αυτή που οι πηγές αναφέρουν ως Παλαιόκαστρο (ήδη το 1497), όμως η απάντηση θεωρώ πως είναι εύκολη αν σκεφτούμε ότι οι πόλεις τη βυζαντινή περίοδο χτίζονταν εντός των κάστρων και όχι εκτός, και από τη στιγμή που είναι γνωστό ότι η Παλαιοχώρα ήταν κατοικημένη και «πολυάνθρωπος», τότε προφανώς έχουμε την απάντηση.

Από την απόκρημνη Παλαιοχώρα οι θαλασσοδαρμένες ακτές της μονής Παλαιοκαστρίτσας και του Αγγελόκαστρου.

 
Χάρτης του 19ου αιώνα που απεικονίζει τις δίδυμες χερσονήσους. Μεταξύ άλλων σημειώνεται και ο Άι Γιώργης στην Παλαιοχώρα (εικόνα από www.corfuhistory.eu).

     Άποψη που ενισχύεται από παλαιό έγγραφο της ιεράς μονής Παλαιοκαστρίτσας (του 15ου αιώνα) που αναφέρει ότι η ονομασία της μονής, προέκυψε από το κάστρο που υπήρχε στην απέναντι χερσόνησο, ενώ και ο Νίκος Βάρθης («Κράτσαλο, Ιστορική μελέτη») μιλάει για οχυρό περίβολο στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας. Κάποια χρόνια αργότερα, όταν το παλαιό κάστρο στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας δεν μπορούσε να υπερασπιστεί τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής, χτίστηκε στη κορυφή απόκρημνου λόφου το επιβλητικό Αγγελόκαστρο. Όμως η Παλαιοχώρα συνέχισε να κατοικείται έστω και από πολύ λιγότερο κόσμο όπως αποδεικνύουν τα ερείπια σπιτιών που ακόμα στέκονται εκεί, μάρτυρες της ιστορίας του τόπου, προσδίδοντας εικόνα μεσαιωνικού χωριού. Κάποια μικρά χωράφια στα χαμηλά της χερσονήσου δίπλα σε κάποιες τροχαλιές (λιθιές) καλλιεργούνταν μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, ενώ και κάποιοι βοσκοί με τα κατσίκια τους ανέβαιναν από δύσβατα σημεία που άνοιγαν τα σκληραγωγημένα τετράποδα. Τη στρατηγική σημασία της χερσονήσου, δείχνει να την έλαβαν υπόψη τους κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, όπως φαίνεται από κάποια πέτρινα σκαμμένα ορύγματα, με μέτωπο τον κεντρικό κόλπο του Αγίου Σπυρίδωνος και το ανοιχτό πέλαγος στην κορφή.

Τοιχοδομή στην Παλαιοχώρα. Η ύπαρξη συνεκτικού υλικού και κεραμιδιών στους αρμούς μαρτυρά επιμελημένη κατασκευή προηγούμενων αιώνων.


Άλλος ένα τοίχος που περιμένει να τον ερμηνεύσουν.  

Άλλη μια  επιβεβαίωση της εγκαταλειμμένης πολιτείας, στην ευρύτερη περιοχή, δίνει και ο μεγάλος αριθμός των εκκλησιών που μας είναι σήμερα γνωστές, η μονή Παλαιοκαστρίτσας, ο Αγ. Νικόλαος και ο Αγ. Γεώργιος στη χερσόνησο της Παλαιοχώρας, η Αγία Τριάδα νοτιότερα, ο Αγ. Σπυρίδων στον μυχό της κεντρικής χερσονήσου και ενδεχομένως ο Αγ. Πέτρος στον ομώνυμο  ορμίσκο ακριβώς μετά τη χερσόνησο της Παλαιοκαστρίτσας, αλλά και η άγνωστη εκκλησία που ενδεχομένως υπήρχε εκεί που βρέθηκαν οι τάφοι (που μπαζώθηκαν), χωρίς να αποκλείεται η ύπαρξη και κάποιων άλλων ακόμα εκκλησιών.

Τα απομεινάρια του ιερού του Άη Νικόλα Παλαιοχώρας και στο βάθος το Ακρωτήρι.







συνεχίζεται.....
 
Γ. Δημουλάς

Δευτέρα 25 Ιουνίου 2012

Οθωνοί, ο άγνωστος μικρός παράδεισος - μέρος β΄

άρθρου συνέχεια.....

Tο λιμανάκι Άμμος από τα Βιτσεντσιάτικα
          Αν και νησί, οι Οθωνοί έχουν ένα πυκνό δίκτυο δρόμων, με άσφαλτο, αγροτικών, χωματόδρομων, αλλά και πανάρχαιων μονοπατιών που οδηγούν σε όλα τα μήκη και πλάτη του νησιού. Δυστυχώς τελευταία κάποια μονοπάτια έχουν κλείσει είτε από την εγκατάλειψη είτε από αυθαίρετη κατάληψη ιδιοκτητών. Πολλές και εντυπωσιακές είναι και οι κορυφές λόφων, ειδικά προς το δυτικό τμήμα, όπως στον οικισμό Δάφνη που είναι χτισμένος ανάμεσα σε επτά πανέμορφους και καταπράσινους λόφους. Άλλοι οικισμοί είναι το Χωριό, που λεγόταν και Χωριό των Κατεχάτων επειδή εκεί διέμεναν οι Κατέχηδες, παλαιότερος ίσως οικισμός των Οθωνών, όπως μαρτυρούν τα παμπάλαια σπίτια από ακατέργαστη πέτρα. Κοντά στο Χωριό υπάρχουν ακόμα σπηλιές – κατοικίες των παλαιότερων ίσως κατοίκων του νησιού, αλλά και υποσταθμός του Ο.Τ.Ε.  (από το 1968), στο ύψωμα «Μικρό Μεροβίγλι» (298 μ.). Ο δεύτερος ίσως παλαιότερος οικισμός είναι τα Αργυράτικα σε δυσπρόσιτο ύψωμα όπου κατοικούσαν οι Αργυροί με γραφικά σπίτια - φρούρια, στα Μπεναρδάτικα κατοικούν από πολύ παλιά οι Αρώνηδες, ενώ η ονομασία καθιερώθηκε από τον Μπερνάρδο Αρώνη κάτοχο μεγάλης έκτασης γης όπως θυμούνται οι πιο παλιοί. Άλλοι μικροί οικισμοί είναι τα Μαστοράτικα, τα Μητσιαλάτικα, τα Μαλιτσάτικα, τα Βιτσεντσιάτικα με την εξαιρετική θέα προς το λιμάνι της Άμμου όπου μένουν Αργυροί, τα Αγριμάτικα, τα Δαμασκάτικα που διαμένουν οικογένειες Μάνεση, τα Κασιμάτικα, τα Δελετάτικα, τα Παπαδάτικα, τα Φραγκοπλάτικα, τα Παγκαλάτικα, τα Μπεναρδάτικα, τα Κατσουράτικα κλπ. Οικισμοί η ονομασία των οποίων προήλθε είτε από το επώνυμο του πρώτου οικιστή είτε από παρατσούκλι του. Να σημειωθεί βεβαίως ότι οι κάτοικοι των Οθωνών, εγκαταστάθηκαν με τον καιρό και στην Ερείκουσα και στο Μαθράκι έχοντας οι παλαιότεροι χτήματα σε δύο ή και στα τρία νησιά. Οι Κατέχηδες που ζούσαν στο ορεινό και δυσπρόσιτο τμήμα του νησιού ενδεχομένως δεν προέρχονται από τους Παξούς αλλά ήταν γηγενείς και κατείχαν αρχικώς όλα τα χτήματα του νησιού, μέχρι που μοιράστηκαν με τις επιγαμίες. Το παλαιότερο επώνυμο που βρήκα κατοίκου των Οθωνών είναι το Μούστος (Αντώνιος Μούστος και Βασίλειος Μούστος, από τις νοταριακές πράξεις του Φιλίππου Κατωϊμέρη) την περίοδο 1503-1507, εποχή που η ονομασία του νησιού απαντάται και ως «Φανός». Τα παραδοσιακά σπίτια στους Οθωνούς είναι φτιαγμένα από πέτρα, ισόγεια τα περισσότερα  με παραδοσιακά κίτρινα κεραμίδια, και κάποτε ως συνδετικό υλικό χρησιμοποιούσαν ασβεστούχο πηλό. Τα χρώματα ξεφεύγουν από τα κλασσικά κερκυραϊκά αφού κάποια  έχουν πολύ έντονα αλλά καλόγουστα και ταιριαστά χρώματα. Ο αριθμός των υπνοδωματίων ποικίλλει ανάλογα με τα μέλη της οικογένειας, συνήθως είναι δύο με τρία, ο χώρος υποδοχής με την  τραπεζαρία  (πόρτυγο), ενώ  κουζίνα και  μπάνιο βρίσκονταν εκτός του σπιτιού, κάτι που φαίνεται και τώρα σε πολλά παλιά σπίτια. Το τζάκι δεν έλειπε ούτε και ο φούρνος, απαραίτητος για το ψήσιμο του ψωμιού. Σήμερα στο νησί δεν υπάρχει φούρνος και γι αυτό το λόγο το ψωμί το προμηθεύονται από τον Άγιο Στέφανο Αυλιωτών. Άλλοι χώροι του σπιτιού ήταν η αποθήκη (κατώι) με τις καπάσες, τα βαρέλια με το κρασί και το λάδι, το χειρόμυλο και άλλα εργαλεία για τις αγροτικές εργασίες. Στο πατάρι (πάτος) φυλάσσονταν οι πατάτες το σιτάρι, το καλαμπόκι, τα όσπρια και άλλα. Δυτικά του Μαθρακίου, βρίσκεται το βραχονήσι Τραχειά από το οποίο οι κάτοικοι και των τριών νησιών παλαιότερα έπαιρναν την πέτρα για την κατασκευή των σπιτιών τους.
Tο Χωριό

          Οι κάτοικοι από πολύ παλιά ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια (τα ελαιόδεντρα είναι περίπου 36.000), ενώ υπήρχαν στο νησί παλαιότερα περίπου 30 λουτρουβιά (σήμερα δε λειτουργεί κανένα), με το ψάρεμα, με την μελισσοκομία, έχοντας όπως μαρτυρεί ο Ιωσήφ Παρτς το καλύτερο μέλι της Κέρκυρας, τα αμπέλια, το σιτάρι κλπ.

Παλιό λουτρουβιό στη Δάφνη


          Εντυπωσιάζει και ο μέσος όρος διάρκειας ζωής των κατοίκων ειδικά τα παλαιότερα χρόνια, κάτι που οφείλεται εκτός από την υγιεινή διατροφή και το αναγκαστικά πολύ περπάτημα και στο πολύ υγιεινό κλίμα. Έτσι κατά την διάρκεια της Αγγλικής Προστασίας οι Άγγλοι έστελναν εκεί  «τους εκ πυρετών πάσχοντας στρατιώτας» (Ιωσήφ Παρτς), ιδρύοντας μάλιστα στα Κασιμάτικα ένα μικρό υποτυπώδες νοσοκομείο. Τα χρόνια των Άγγλων τα Διαπόντια νησιά υπήρξαν και τόπος εξορίας των Ενωτικών Επτανησίων όπως οι Ιωσήφ Μομφεράτος, Ηλίας Ζερβός, Γεράσιμος Λισγαράς και άλλοι πολλοί. Την εποχή εκείνη, οι Άγγλοι αφόπλισαν τους μέχρι τότε οπλισμένους κατοίκους, ενώ όπως αναφέρεται οι Οθωνοί διέθεταν περίπου 30 μεγάλα και άλλα τόσα μικρά ιστιοφόρα σημειώνοντας αξιοζήλευτη δραστηριότητα, η οποία όμως δεν μπόρεσε να ακολουθήσει τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και πολλοί Οθωνιώτες τότε έγιναν ναυτεργάτες και ακόμα περισσότεροι μετανάστευσαν στην Αμερική γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα με αποτέλεσμα και ο πληθυσμός των Οθωνών και γενικά των Διαποντίων σταδιακά να μειώνεται. Οι Οθωνιάτες της Αμερικής ζουν κυρίως στη Νέα Υόρκη και στην Πενσυλβάνια οργανωμένοι σε συλλόγους μαζί και με τους άλλους Διαπόντιους διατηρώντας τα ήθη και τα έθιμα γυρνώντας οι περισσότεροι κάθε καλοκαίρι στο νησί έχοντας ως όνειρο την οριστική τους μελλοντική επιστροφή. Οι μόνιμοι κάτοικοι στους Οθωνούς σήμερα, δεν υπερβαίνουν τους εξήντα, κατά τους χειμερινούς μήνες και είναι κυρίως ηλικιωμένοι. Έτσι το νεοκλασικό κτίριο στο λιμάνι του Άμμου που μέχρι πριν λίγα χρόνια λειτουργούσε ως Δημοτικό Σχολείο απλώς έχει μείνει για να το φωτογραφίζουν οι τουρίστες. Δίπλα του βρίσκεται ο Λιμενικός Σταθμός και λίγα μέτρα πιο μπροστά ένα μαρμάρινο μνημείο για τους Οθωνιάτες ναυτεργάτες που χάθηκαν το 1991 σε ναυάγιο. Δύο παλιά κανόνια ομορφαίνουν τον περιβάλλοντα χώρο και θυμίζουν τις εποχές των πειρατών. Οι παραλίες του νησιού, Άμμος, Άσπρη Άμμος, Τσούκνες και άλλες μικρότερες έχουν πεντακάθαρα νερά και δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από άλλες δημοφιλείς παραλίες. Υπέροχη θέα προσφέρεται από τον λόφο Φανό προς τον όρμο Φύκι και το ακρωτήριο Κουκούλι. Στη δυτική πλευρά του νησιού στη θέση «Φώκιες» έβρισκαν καταφύγιο τα μεγάλα αυτά θηλαστικά, δεν είναι σπάνιο και σήμερα στη διάρκεια του ταξιδιού προς τους Οθωνούς κάποια άλλα θηλαστικά, τα δελφίνια να συνοδεύουν το σκάφος. Στην απόκρημνη δυτική πλευρά του νησιού και στη θέση «Ξυλοσερμοί» κάποτε οι ντόπιοι εκμεταλλευόμενοι την απότομη κλίση του εδάφους μετέφεραν τους κομμένους κορμούς δέντρων που κατρακυλούσαν, για να τους παραλάβουν πλοία που περίμεναν από κάτω. Εκεί δίπλα βρίσκεται και ένας όρθιος βράχος μέσα στη θάλασσα που ονομάζεται «Του Φράγκου το κουκούλι» ή σκέτο «Κουκούλι» που έχει ένα κούφωμα που ίσως χρησιμοποιούνταν, τον καιρό των Γάλλων για παρατηρητήριο.

Tο Κουκούλι του Φραντσέζου


          Παραδίπλα και πάνω από την Άσπρη Άμμο, όπως διηγούνται οι ντόπιοι, ζούσε σε απόκρημνη σπηλιά ο Σάκκας βόσκοντας τα γίδια του. Όταν ήλθε η ώρα, παντρεύτηκε την όμορφη βοσκοπούλα από τα Βιτσεντσιάτικα αφήνοντας την σπηλιά και μένοντας σε σπίτι που του έφτιαξαν τα πεθερικά του. Σε ανύποπτη στιγμή και όταν τούρκικο σκάφος άραξε στην περιοχή για να λεηλατήσει, ο Σακκάς δεν φοβήθηκε και σαν αγρίμι πετάχτηκε και σκότωσε τον Τούρκο καπετάνιο γεγονός που οδήγησε το υπόλοιπο πλήρωμα στη φυγή. Άλλη ιστορία, αληθινή βεβαίως, συνέβη, όχι και πολύ παλιά, στα Αργυράτικα όταν ένας χωρικός κάνοντας επισκευές στο στάβλο του βρήκε ένα σεντούκι γεμάτο νομίσματα από τον καιρό των Γάλλων. Μια άλλη ιστορία που σου διηγούνται οι ντόπιοι είναι για τον παπά που έφεραν με το ζόρι από την Βόρεια Ήπειρο, σε παλαιότερη περίοδο που το νησί είχε μείνει χωρίς ιερέα. Κάποια Κυριακή λοιπόν μετά τη θεία λειτουργία ο ιερέας αμέλησε  να πιει ότι έμεινε από τη θεία ευχαριστία, βαρύτατο παράπτωμα δυσκολοσυγχώρητο. Τελικά ο παπάς αποφάσισε την επόμενη Κυριακή να το πιει, όμως εδώ μίλησε η θεία δίκη, εκτεθειμένο όπως έμεινε μια ολόκληρη εβδομάδα το δισκοπότηρο δέχτηκε έναν απρόσκλητο επισκέπτη. Ένα μικρό φίδι που είχε μπει μέσα και ο ατυχής ιερέας το ήπιε χωρίς να το δει με αποτέλεσμα το θάνατό του. Η αλήθεια είναι που υπάρχουν αρκετά φίδια στο νησί, μάλιστα λέγεται ότι κάποτε οι κάτοικοι για να απαλλαγούν από αυτά αναγκάστηκαν να το κάψουν ολόκληρο. Το ασημένιο καράβι που είναι στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα στην πόλη είναι αφιερωμένο ως ευχαριστήριο ανάθημα από τον Οθωνιάτη Κατέχη που σώθηκε ως εκ θαύματος σε ναυάγιο.

Ερείπια ανεμόμυλου


Όλοι μαζί οι κάτοικοι ενωμένοι και αγαπημένοι με πρωτοβουλία του αείμνηστου πρώην Δημάρχου Κερκυραίων Αλέξανδρου Μάστορα και προσωπική εργασία  όλων, κατασκεύασαν μία απλή προβλήτα στο βόρειο μέρος του νησιού στη δυτική άκρη του όρμου Φύκι για να αράζουν εκεί τα καΐκια, σε περίπτωση που ο καιρός τα εμπόδιζε να αράξουν στην Άμμο.
          Η αλήθεια είναι ότι ο χειμώνας είναι πολύ δύσκολος για αυτούς τους ακρίτες μας που από αγάπη για τον τόπο τους δεν φεύγουν για τις ανέσεις της Κέρκυρας και άλλων μεγάλων πόλεων, παραμένουν πιστοί φρουροί της ιστορίας, της παράδοσης και του πολιτιστικού παρελθόντος τους προσπαθώντας να διατηρήσουν στο καιρό της παγκοσμιοποίησης όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τους κάνουν να ξεχωρίζουν.
Οι φυσιολάτρες, οι περιπατητές και όσοι θέλουν να ζήσουν το χρόνο σε άλλη διάσταση, χωρίς το άγχος και το στρες  τότε δίχως άλλο πρέπει να ανακαλύψουν την εναλλακτική πρόταση  που λέγεται Οθωνοί.

Γ. Δημουλάς

Κυριακή 24 Ιουνίου 2012

Οθωνοί, ο άγνωστος μικρός παράδεισος - μέρος α΄


            Δικαίως παραπονέθηκαν οι ακρίτες των Διαποντίων ότι το ιστολόγιο μας δεν είχε αφιερώσει ακόμη καμιά ανάρτηση στα μέρη τους. Σε μια προσπάθεια αποκατάστασης αυτού του ατοπήματος δανειστήκαμε ένα άρθρο που έχει δημοσιευθεί στην «Σπερατζάδα τσου Κορφούς» και το παρουσιάζουμε εδώ. Το κείμενο και οι φωτογραφίες ανήκουν στον δραστήριο, φίλτατο κ. Δημουλά. Θερμές ευχαριστίες σ’ αυτόν και βεβαίως στον κ. Στραβοράβδη, για την ευγενική παραχώρηση της άδειας αναδημοσίευσης του άρθρου.


          Οι Οθωνοί είναι το δυτικότερο σημείο της Ελλάδας, απέχει 43ν.μ. από το ιταλικό ακρωτήριο Ότραντο και 11,5 ν.μ. από τις βόρειες ακτές της Κέρκυρας και έχει έκταση  10,5τ.χλμ. (το μεγαλύτερο νησί των Διαποντίων), ενώ στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Οθωνών ανήκουν και οι βραχονησίδες Πεταλίδες (5 νησάκια), Καρτσίνια (3 νησάκια), Γαρμπίνο, Καστρινό, Παρθένο, Όστρακο και ακόμα άλλα 32 ανώνυμα ξερονήσια.
      Το νησί είναι κατάφυτο σε όλη του την έκταση, κυρίως με αιωνόβιες ελιές, ψηλά κυπαρίσσια, πουρνάρια, σχίνα, ρείκια, δάφνες, συκιές και άλλα. Εντυπωσιακός δίχως άλλο, στέκει σαν άγρυπνος φρουρός ο ορεινός όγκος Μεροβίγλι (393μ.) στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού.

Το βουνό Μεροβίγλι

          Όπως αναφέρει ο Ησύχιος, στους Οθωνούς κατέφυγε μετά την άλωση της Τροίας ο Ελεφήνωρ, αρχηγός των Αβάντων από την Εύβοια, δεν μπόρεσε όμως να παραμείνει εκεί, σύμφωνα με το μύθο επειδή δράκοντας τον εξεδίωξε. Ο Ησύχιος, στα μέσα της πρώτης χιλιετηρίδας μ.Χ., αναφέρει το νησί ως «Οθρωνός» πιθανώς από το μεγάλο ύψος του Μεροβιγλίου (που διακρίνεται από μεγάλη απόσταση να ορθώνεται επιβλητικό) σε σχέση βέβαια με την έκτασή του. Ο Πλίνιος τον 1ο μ.Χ. αιώνα το ονομάζει «Θορωνός» και τον 6ο αιώνα μ.Χ. ο ιστορικός Προκόπιος γράφει συνολικά για τα Διαπόντια  «Οθωνοί δε καλούνται …». Αργότερα, το 1383 ο βασιλιάς Κάρολος Γ’ με έγγραφό του, παραχωρεί για εκμετάλλευση (φέουδο) στον Κερκυραίο Θεόδωρο Σκαλίτη, για τις υπηρεσίες του, τα Διαπόντια νησιά μαζί με τον Άγιο Στέφανο (Βίδο), αφού ο προηγούμενος φεουδάρχης των νησιών, Loysius de Rocco de Salerno, είχε πεθάνει χωρίς απογόνους. Όλες αυτές οι πιο πάνω αναφορές που έχουν διασωθεί δείχνουν ότι το νησί κατοικείται από την αρχαιότητα, το επιβεβαιώνουν άλλωστε και οι αρχαιολογικές ανασκαφές του ερασιτέχνη αρχαιολόγου Φ.Ν.Οικονόμου και του καθηγητή Αύγουστου Σορδίνα όπου σε έρευνες επιφανείας του οποίου, κατά το διάστημα 1965 με 1973 απέδειξε ότι τα Διαπόντια νησιά κατοικήθηκαν από τους προϊστορικούς χρόνους, αρκετά μάλιστα από αυτά τα ευρήματα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Κέρκυρας. Ειδικότερα οι έρευνες του 1985, του ιδίου, στην περιοχή Αυλάκια (λιμάνι για τουριστικά κυρίως σκάφη, δίπλα στο λιμάνι αποβίβασης στον Άμμο) έφεραν στο φως ευρήματα που δείχνουν μεγάλο αρχαίο οικισμό στα Αυλάκια. Από την εποχή των πρώτων βυζαντινών χρόνων υπάρχει η παράδοση που ταυτίζει το Σπήλαιο της Καλυψούς με τη μυθική Ωγυγία και τον Οδυσσέα. Ένα εντυπωσιακό σπήλαιο στη νοτιοδυτική ακτή με μήκος 100 μέτρα, πλάτος 10–15 μέτρα και ύψος 20 μέτρα και μια πανέμορφη παραλία η «Άσπρη Άμμος» με πρόσβαση μόνο από τη θάλασσα συμπληρώνουν ταιριαστά την οπτική πανδαισία.
          Η άλλη ονομασία του νησιού, Φανός, σίγουρα δεν προέρχεται από τον επιβλητικό φάρο που βρίσκεται στην βορειοανατολική άκρη των Οθωνών, αφού απαντάται πολλούς αιώνες νωρίτερα, μάλιστα δεν αποκλείεται να είναι και αυτή από την αρχαία εποχή, αφού σύμφωνα με το λεξικό της αρχαίας ελληνικής του Αθανασίου Φραγκούλη η λέξη «φανός» από το ουσιαστικό «φανός» σημαίνει λυχνάρι / λαμπάδα / φανάρι, ενώ το επίθετο «φανός» σημαίνει  λαμπρός / καθαρός / διάφανος / φανερός, πράγμα που δείχνει ότι υπήρχε από την αρχαιότητα κάποιος φάρος για τα παραπλέοντα σκάφη, να σημειωθεί ότι υπάρχει τοπωνύμιο «Φανός» στην αντίθετη πλευρά από εκεί που βρίσκεται ο σημερινός Φάρος, στο Καστρί, δηλαδή προς τα βορειοδυτικά.

Ο Φάρος και στο βάθος η Ερείκουσα

          Στην περιοχή του Φάρου, στο ακρωτήριο Καστρί, έχει κατασκευαστεί από το 1992 και το Ελικοδρόμιο των Οθωνών, και λίγο πιο ανατολικά σώζονται τα ερείπια κάστρου από την βενετική εποχή.
          Στο κέντρο περίπου του νησιού υπάρχει πέτρινος σταυρός με χαραγμένη τη χρονολογία 1833, στήθηκε όπως υποστηρίζουν οι παλαιότεροι για να θυμίζει τη σφαγή των κατοίκων από τον περιβόητο πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα το έτος 1537. Το 1797 από τη θέση «Μπαταριά» οι Ενετοί με τα κανόνια τους χτυπούσαν τους Γάλλους του Μεγάλου Ναπολέοντα. Βέβαια ιστορίες με πειρατές οι ντόπιοι έχουν πολλές να διηγούνται τις οποίες κρατούν από πάππου προς πάππου.
          Τα επώνυμα Αρώνης, Αργυρός, Κασίμης, Μητσιάλης, Μάστορας, Απέργης, Δαλιέτος, Μάνεσης και άλλα συσχετίζουν τους Οθωνούς, την Ερείκουσα και το Μαθράκι, με το νησί των Παξών. Η επικρατέστερη ίσως χρονολογία που συνέβη αυτή η μετακίνηση από τους Παξούς προς τα Διαπόντια, είναι το έτος 1513  χρονιά κατά την οποία δύο άπληστοι άρχοντες, οι Βερναρδίνος Αβράμης και ο γάλλος Μορέλο, κληρονόμοι του Ιωάννη Σπυρή ευγενή Κερκυραίου, αγόρασαν από την Ενετική διοίκηση τους φόρους των Παξών, φορολογώντας τόσο άγρια το νησί με αποτέλεσμα τη σχεδόν μαζική φυγή των κατοίκων του, ακόμα και προς τις τουρκοκρατούμενες περιοχές. Από τότε οι σχέσεις με τους «συμπεθέρους», όπως τους ονομάζουν ποτέ δεν έπαψαν, πολλές φορές μάλιστα που οι Παξοί υπέφεραν από λειψυδρία, Οθωνιάτες με σκούνες τους μετέφεραν βαρέλια με νερό. Άλλες φορές όταν δεν έβρισκαν ταίρι στους Οθωνούς για να παντρευτούν, να σημειωθεί ότι συνήθιζαν να παντρεύονται οι Πανωμερίτες με Πανωμερίτισες (το βορειοδυτικό ορεινό τμήμα του νησιού) και οι Κατωμερίτες με Κατωμερίτισες (το πεδινό νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού), πήγαιναν στους παλιούς «συμπεθέρους» στους Παξούς για αποκατάσταση. Δεν έλειπε όμως και η συνήθεια της παντρειάς μεταξύ συγγενών (και δευτεροξάδελφα) γι αυτό ο Μεγάλος Πρωτοπαπάς Σπυρίδων Βούλγαρης στις 30 Απριλίου του 1734 εξέδωσε αυστηρή διαταγή με απειλή αφορισμού σε όσους νεόνυμφους προχώραγαν σε γάμο με συγγένεια κάτω του έβδομου βαθμού (θα έπρεπε σύμφωνα με τη διαταγή, να γίνεται για τρεις συνεχόμενες Κυριακές συγκέντρωση των κατοίκων στη μέση του νησιού για να βεβαιωθεί από τους παρευρισκόμενους η γενιά από την οποία κατάγονται οι μελλόνυμφοι). Ένας ξάδελφος του Μεγάλου Πρωτοπαπά, επίσης Σπυρίδων Βούλγαρης και με το ίδιο ιερατικό αξίωμα επισκέφθηκε τους Οθωνούς το 1754 και βρήκε στο νησί να υπάρχουν οι εκκλησίες, της Αγίας Τριάδας (στην περιοχή Άμμος), της Κοίμησης της Θεοτόκου (στη Δάφνη) και της Αγίας Παρασκευής (στο Μύλο), οι οποίες υπάρχουν και σήμερα μετά από διάφορες ανακαινίσεις. Άλλη εκκλησία είναι του Αγίου Γεωργίου στον οικισμό Χωριό (χτισμένη προ του 1820), ενώ παλαιότερα και σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων υπήρχε στον Πεύκο (στα νοτιανατολικά του νησιού) η εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου, ως Παλιοκλησιά τη θυμούνται οι παλαιότεροι, στο λιμάνι Αυλάκια (στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού) υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Νικολάου και ακόμα μια εκκλησία, προς τον Φάρο, η οποία κατέρρευσε από καθίζηση του εδάφους.
          Το 1863 ο διάσημος περιηγητής David Thomas Ansted  περιηγήθηκε τα Ιόνια νησιά και τον ίδιο χρόνο εξέδωσε στο Λονδίνο το «The Ionian islands in the year 1863», στο οποίο αναφέρει για τους Οθωνούς, μεταξύ άλλων: «Απ’ αυτά, ο Φανός είναι ενδιαφέρων, καθώς έχει μια μεγάλη ευρύχωρη σπηλιά, δύσκολη στην πρόσβαση, εκτός από τη θάλασσα και μόνο με καλό καιρό. Η σπηλιά αυτή ήταν επί πολύ το κατάλυμα ληστών και πειρατών…. Ο Φανός έχει επίσης μία από τις περίεργες, κυκλικές βαθιές κοιλάδες, εντελώς κλειστές, για τις οποίες ήδη έχει γίνει αναφορά και τις οποίες συναντάει κανείς στα περισσότερα από τα υπόλοιπα νησιά. Την άνοιξη έχει καλό κυνήγι ορτυκιού».

Ο όρμος Φύκι στη βόρεια πλευρά του νησιού
συνεχίζεται.....
Γ. Δημουλάς