Σάββατο 16 Ιανουαρίου 2016

Ο άγνωστος ναός της Αγίας Μαρίνας στους Κυνοπιάστες


Ο Γεράσιμος Δημουλάς μας αποκαλύπτει έναν ξεχασμένο ναό των Κυνοπιαστών. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο "Η Κέρκυρα σήμερα" 30/12, Αρ. φύλλου 5449. 

     Το νησί της Κέρκυρας στη μακραίωνη ιστορία του έχει να επιδείξει πολλούς και σπουδαίους ναούς οι οποίοι άφησαν ανεξίτηλα τα αποτυπώματά τους στο διάβα της ιστορίας, άλλοι συνεχίζουν ακέραιοι τη λειτουργία τους άλλοι στέκουν ερειπωμένοι, άλλοι αφανίστηκαν ολότελα. 
    Εννέα μόλις χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Κέρκυρας βρίσκεται το παραδοσιακό χωριό  Κυνοπιάστες γνωστό στις αρχειακές πηγές ήδη από το έτος 1340. 
    Όπως χάνονται στα βάθη του χρόνου τα πρώτα βήματα του χωριού, έτσι απροσδιόριστη είναι και η ηλικία των παλαιότερων εκκλησιών του, όπως του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, ο οποίος βρίσκεται κοντά στο κέντρο του χωριού και ο οποίος ως δεύτερη μονή είχε την εικόνα της Αγίας Μαρίνας, η οποία μετά από κάποιο διάστημα απουσίας, επανατοποθετήθηκε στη θέση της, λες και κάποια αόρατη δύναμη το όριζε. 
    Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ενοριακός σήμερα, παλαιότερα συναδελφικός των οικογενειών Σκιαδόπουλου, Μαζαράκη και Γιαννιώτη, όπως όλα τα κτιστά, έτσι και αυτός, ήλθε η ώρα το έτος 1902, της εκ βάθρων ανακαίνισής του με δαπάνες του οσιότατου Αγιορείτη μοναχού Άνθιμου Μαζαράκη και την αρωγή της κοινότητος του χωριού. Ο ναός ήδη τον 16ο αιώνα αναφέρεται σε νοταρικές πηγές να διαθέτει νάρθηκα αλλά και μάνδρα που περιέκλειε το ναό και πιθανότατα το κελί του ιερέα.  
Αυτά για τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. 

     Αναφορικά με τον ναό της Αγίας Μαρίνας, η πρώτη έμμεση προφορική μαρτυρία της ύπαρξης του προέρχεται από τους μεγαλύτερους σε ηλικία κατοίκους του χωριού οι οποίοι είτε άκουσαν είτε είδαν, ότι προπολεμικά στο εξωτερικό μέρος του βόρειου τοίχου του ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου υπήρχε τοιχογραφία της Αγίας Μαρίνας. 
     Μια τοιχογραφία στο εξωτερικό ενός ναού μπορεί να μην σημαίνει τίποτα, μπορεί όμως σε περίπτωση δύο συγκόλλητων ναών, η προς βορρά εξωτερική τοιχογραφία του ενός ναού να είναι η εσωτερική τοιχογραφία του άλλου ναού, άλλωστε πέφτει στο σημείο της εφέστιας (προσκυνηματικής) εικόνας. Αυτό δεν είναι σπάνιο την Βενετική περίοδο στα λεγόμενα δικλήσια, όπου υπήρχαν δύο ναοί συγκόλλητοι με κοινή μεσοτοιχία. 
    Δυστυχώς δεν έχει μείνει στη μνήμη των κατοίκων η ύπαρξη του ναού της Αγίας Μαρίνας, ούτε καν σαν προφορική παράδοση. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τις  αρχειακές πηγές, έτσι, γνωρίζουμε πως στις 27 Μαρτίου 1718 ο Μέγας Πρωτοπαπάς Σπυρίδων Βούλγαρης ο Α’ αφού επιθεώρησε τους ναούς του χωριού δίνοντας σχετικές οδηγίες για ελλείψεις, για τον ναό της Αγίας Μαρίνας ζήτησε αόριστα «να φτιασθεί». Φαίνεται ότι η τότε κατάστασή του δεν ήταν η πρέπουσα. Όμως αυτό που ενδιαφέρει είναι πως έτσι τεκμηριώνεται η ύπαρξη του ναού. 
Βόρεια και ανατολική πλευρά Αγίου Ιωάννη Κυνοπιαστών. Πιθανόν σ' αυτό τον χώρο, είτε ξεχωριστός είτε ενωμένος μαζί του, έστεκε ο ναός της Αγίας Μαρίνας.

    Θεωρούμε ότι προφανώς κτίστηκε από τους αδελφούς του ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου χωρίς να γνωρίζουμε την αφορμή, ίσως κάποιο τάμα, δυσκολότερο φαίνεται να υπήρχε η Αγία Μαρίνα από την αρχή, δηλαδή από την ίδρυση του ναού του Αγίου Ιωάννη. Στη συνέχεια το 1755 σε κατάλογο ναών ο ναός της Αγίας Μαρίνας καταγράφεται ως μετόχι του Αγίου Ιωάννη.  
    Την ίδια χρονιά γίνεται ινβεντάριο (αναγραφή) των αγαθών (ακίνητα κυρίως που νοικιάζονταν σε αγρολήπτες) της περιουσίας του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στο οποίο επίσης βεβαιώνεται η ύπαρξη δύο ναών, του «Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και μετόχιον της Αγίας Μαρίνας», μάλιστα στο βιβλίο εσόδων – εξόδων, υπογράφουν οι  «κυβερνίτηδες τον δίο εκλισιόν» οι οποίοι φρόντιζαν κάθε χρόνο και για την εορτή της Αγίας Μαρίνας. Άρα επιβεβαιώνεται και εγγράφως το αυτονόητο, δηλαδή οι κοινοί επίτροποι στους δύο ναούς και η κοινή περιουσία.  Στην αρχειακή σειρά Έγγραφα Εκκλησιών φ. 323 στα Αρχεία Νομού Κέρκυρας, υπάρχει σχέδιο στο χέρι του αρχειοφύλακα Γεωργίου Κασσιμάτη, που απεικονίζει πρόσοψη, μάλλον του ναού του Αγίου Ιωάννη με προσκολλημένο μικρότερο κτίσμα στα βόρεια του, που δεν αποκλείεται να είναι ο ναός της Αγίας Μαρίνας και μάνδρα στα δυτικά των δύο ναών. Σε κατάλογο ναών το 1820 ο ναός της Αγίας Μαρίνας σημειώνεται κανονικά ως μετόχι του Αγίου Ιωάννη. 
Άγιος Ματθαίος του ομώνυμου χωριού με προσκτισμένο το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Πιθανότατα αυτήν την εικόνα παρουσίαζαν ο Άγιος Ιωάννης και η Αγία Μαρίνα Κυνοπιαστών.
    Δυστυχώς, δεν έχουμε στη διάθεση μας άλλες πηγές ώστε να παρακολουθήσουμε όλη την πορεία, μέχρι το τέλος του ναού της Αγίας Μαρίνας. Πιθανολογούμε όμως ότι με την εκ βάθρων ανακαίνιση του 1902 ο μικρός ναός της Αγίας Μαρίνας αφανίστηκε ολοσχερώς.

 Γεράσιμος Δημουλάς

Πηγές
- Α.Ν.Κ. Μ.Π. φ. 25, υποφ. 12, 20r.
- Α.Ν.Κ. Αρχείο Θρησκείας 2, φ. 5, Κατάλογος ναών του 1755.
- Α.Ν.Κ. Ε.Ε. φ.323. 
- Σπύρος Καρύδης, Εκκλησιαστικής Γεωγραφία της Κέρκυρας τον 19ο αιώνα.

Omgeving Kratsalo

Vitouládes
Halte Vitouládes

De volgende stop: het verlaten dorp Voutouládes of Vitouládes. Let op: niet Vitaládes!
Een eerste verwijzing naar Vitouládes is in een akte uit 1446 maar het het dorp is ouder. In 1869 telde het dorp slechts 28 inwoners. De nederzetting is uiteindelijk verlaten.
St. George
De overblijfselen van de nederzetting zijn zichtbaar vanaf de weg en bevinden zich, gezien vanuit de richting Agía 'Anna, aan de linkerzijde. De kerk van St. George staat onder een enorme eik. Mogelijk is dit de St. George kerk waarover in een notariële akte uit 1545 wordt gesproken. Ten noorden van het dorp gaat een onverharde weg door het grasland. Het gerucht gaat dat hier de overblijfselen van de oorspronkelijk plaats Vitouládes moeten zijn.
Waterput

Een paar gebouwen vormen een grijze foto van verlatenheid en verval. Dakloos en ten prooi gevallen aan het weer. De ovens wachten om opnieuw te ontbranden. 
Is daar iemand?

Eliaskerk en de berg Araklis
De Eliaskerk geniet net als de Simeónkapel in Doukádes van een uniek uitzicht. De kerk staat op het westen van de berg Araklis op de hoogste piek, Krátsalou genaamd. Wanneer de Eliaskerk precies is gebouwd, is niet bekend. Op de lijst van kerken in Corfu in 1753 komt de Eliaskerk in ieder geval voor. 
De Eliaskerk en de buste van Loukanári
In de buurt van de Eliaskerk is een minimuseum van memorabilia van Dimítrios Loukanáris, officier en veteraan van de Tweede Wereldoorlog. De kerk is volledig gerenoveerd. Het enige overblijfsel van het verre verleden is een deel van de dikke muur bij de ingang van de kerk. 
Lákones en Paleokastrítsa
Angelókastro
Het oude pad naar Lákones

Simeónkapel
Aan de rand van een steile afgrond balanceert de kleine kerk van St. Symios (Simeón). Stil en verlaten en uitzicht op de westkust en de Ropavlakte. Met een beetje fantasie aan te merken als een miniatuur van Meteora. 

Over de kerk doen veel verhalen de ronde. Sommigen menen dat de kapel toebehoort aan het oude dorp Mamaloi. Zeker is dat de kerk voorkomt op de lijst van kerken van Corfu in 1753 als ‘profeet Simeón op de berg’. De kerk is gelegen ten zuidwesten van Doukádes en bereikbaar via onverharde weg.

Mamaloi
Dit dorp bestaat vandaag de dag niet meer. Mamaloi (verbonden met de achternaam Mamalos) bestond mogelijk al in het midden van de 15e eeuw maar volgens notariële documenten in ieder geval in de 16e eeuw. De gerenoveerde kerk van 'Agios Anastásios is waarschijnlijk het enige zichtbare overblijfsel van het dorp Mamaloi.
Kerk van 'Agios Anastásios


Omgeving van Nimfés


Askitarió in Nimfés
Pantokrátorkerk naast de ruïnes van de kloostercellen
Ten noorden van het dorp ligt een verlaten monastiek complex van kluizen. Het gebouw wordt beschouwd als een van de oudst christelijke monumenten van het eiland. De vroegste verwijzing naar de Hermitage is in een notarieel document van 1371. De prachtige omgeving van dichte bossen en de aangrenzende vallei is een interessante bestemming voor natuurliefhebbers en wandelaars.
Een groep olijfbomen, eiken, cipressen en een paar oude kastanjebomen in de buurt van een begraafplaats en een kerk. Hier gaat een voetpad naar het klooster. Het complex is niet ommuurd en staat op een open plek omringd door dichte vegetatie.


Bij de Pantokrátorkerk staat de inmiddels onthoofde, trouwe bewaker van het klooster. Aan de resten te zien moet de cipressenboom lang en oud geweest zijn.

Ten noorden van de kerk strekt zich een vlak gebied met daarop een enorm complex. Hier was in 1932 de Agrarische School van Corfu gehuisvest. 
 
Oostzijde van het hoofdgebouw 

Kluizenaar in Askitarió
De legende van de kluizenaar in Askitarió gaat terug tot de 5e - 6e eeuw na Christus. Corfu behoorde in die tijd tot het Oost-Romeinse Rijk. Het landschapsbeeld van toen is verdwenen. Een monnik van het vasteland kwam naar het eiland en besloot zich in de omgeving van Nímfes te vestigen. De ouders van de monnik hadden moeite met zijn keuze en probeerde hem te overreden terug te keren. De monnik wilde dit niet en groef een graf – volgens een andere versie ging hij een spelonk in - en begon te bidden toen plotseling een groot stuk rots afbrak en de graftombe (of de ingang van de spelonk) afsloot. De ouders zouden daarna het klooster hebben gebouwd en zich daar hebben gevestigd. De plaats waar het drama zou zijn voltrokken is voorzien van een plaquette.
Waterval Nimfés
Niet zo indrukwekkend als de watervallen van Edessa, Neda enz. maar in combinatie met het landschap, is de waterval van Nimfés indrukwekkend en uniek te noemen. Zelfs zonder spartelende nimfen in het water!
(Foto Costas Koudas Facebook Nimfés)
De waterval van Nimfés ligt in een gebied genaamd Akoli en is te bereiken via een onverharde weg. Loop over de helling naast de onverharde weg naar beneden om te zien wat de waterval eindigt. In ditzelfde gebied ligt een fijngemaakte stenen structuur, mogelijk zijn dit overblijfselen van een brug.

Sokráki


Sokráki ligt op een plateau op 440 meter hoogte, tussen Ano Korakiána en Zygós. Het dorp ligt 23 kilometer van Corfu stad en heeft 392 inwoners (2001).
Ondanks moderne invloeden heeft het dorp haar architectonische kenmerken behouden. Mooi tegelwerk en schilderachtige steegjes, oude huizen, molens, twee prachtige pleinen en cafés. Het geeft de gast het gevoel in een ander tijdperk te zijn gekomen. 
Indrukwekkend zijn de kerken in het dorp, geleid door de grote parochie en driebeukige basiliek uit de eerste helft van de 16e eeuw, de Panagia Perivoliótissa. De kerk aan de rand van het dorp is herbouwd in de jaren ‘30, terwijl de fundamenten van een oudere kerk dateren. Het traditionele jaarlijkse festival wordt op 15 augustus gevierd.
Panagia Perivoliótissa
Bijna in het centrum van het dorp staat St. Spyridon, een éénschepige basiliek gebouwd in het begin van de 18e eeuw. De kerk heeft fresco's in de apsis en een elegante klokkentoren. De kerk is in privé bezit.
St. Spyridon
De kerk van St. Barbara met haar éénbeukig schip staat op een heuvel tussen Sokráki en Zygós.

St. Barbara
Iets meer beneden in het dorp staat de verwoeste kerk van St. Nicolaas van Mavriána, een belangrijk monument uit 1528. In het heiligdom zijn vele fresco's. Over het algemeen is de kerk in erbarmelijke staat. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers de kerk vernietigd met dynamiet.
Kerk van St. Nicolaas van Mavriána
De kerk van St. Vlassis is in 1944 door de Duitsers vernietigd. Deze kerk zou reeds in 1582 hebben bestaan. Oudere dorpsbewoners spreken over een  prachtige kerk met een zuilengalerij en arcaden.

Ver van het dorp, op de weg naar Valanió in Palaiókastro zijn de ruïnes van de Byzantijnse kerk van St. Theodóros. 

Beroemde kronkelige weg en in de diepte de huizen van Korakiána.
Op de helling van het dorp Sokráki ligt het Agallis complex met het gerestaureerde artillerie controlepunt, oorspronkelijk gebouwd door de Duitsers in 1943-1944. Hier is zowel de Ionische als de Adriatische Zee te zien. 
Indrukwekkend is het pad van Ano Korakiána naar Sokráki over een lengte van vier kilometer met vele bochten, rijke vegetatie, rotsachtige randen en schitterende vergezichten.
 

Kerken van Prinilas (zuid)

Uit bronnen weten we van drie kerken in de omgeving van het voormalige dorp. Van de eerste, de St. Nicolaaskerk, is zelfs geen ruïne meer over. De tempel stond ongeveer 150 meter voor de Pantokratorkerk.

De tweede kerk van Prinila is de St. Johannes de Doper. De kerk komt in documenten al voor in 1516. Het is nu een privé kerk die in 2002 ingrijpend is gerenoveerd. Sommigen spreken over de Ai Giannopouloskerk. De kerk is gelegen in Prinila en staat boven de weg die leidt naar een motorcross vlakte, tussen de olijfbomen en eiken.
St. Johannes de Doperkerk
 
De belangrijkste kerk is die van de Almachtige Redder. De kerk bevindt zich 100 meter voor de Ai Giannopouloskerk, rechts op een onverharde weg en ongeveer 800 meter van de heuveltop. De kerk is helaas al vele jaren in puin. Sommige bewaarde delen tonen fragmenten van muurschilderingen in twee en drie lagen. Vanaf hier is een prachtig uitzicht over de lagune, de berg van Ágios Matthéos en Stavrós.
Pantokratorkerk

Zygono

Ten zuidoosten van 'Agios Matthéos ligt het uitgestorven dorp Zigonó met de Theotókos-kerk, mogelijk uit de 16e eeuw en de Alle Heiligen-kerk.
Theotókos-kerk
Alle Heiligen-kerk
Naast deze kerken zijn er ook restanten te vinden van een herenhuis, een olijfpers en muren van 3 of 4 gebouwen uit de vroegere nederzetting.


Middeleeuwse overblijfselen - deel 3


Chlomos en omgeving
Het traditionele en pittoreske dorpje Chlomos is bekend sinds 1460. Sommige kerken in het dorp en omgeving zijn waarschijnlijk gebouwd voor de 16e eeuw zoals de kerk van de Aartsengelen aan de top van het dorp. Het vermoeden is dat die kerk is gebouwd op de plaats van een oude tempel. De kerk is gerenoveerd maar binnen is er een laag van fresco's die vermoedelijk dateert uit de 14e eeuw. Zeer oud en volledig gerenoveerd is de kerk van Sint Andreas in Línia. 

Toren Duri 
In de regio Linia in de buurt van Lake Korrision is een merkwaardig gebouw bewaard gebleven. Het wordt door velen beschouwd als een middeleeuwse toren. Mogelijk is het gebouwd in 1420 door de familie de Sancto Ippolito.
Het gebouw telt twee verdiepingen en is rechthoekig met verschillende bouwstijlen. Verrassend is dat twee hoeken cilindrisch van vorm zijn. Waarschijnlijk waren dit torens. 

Pantokrátorkerk
De Pantokrátorkerk in Línea is gerenoveerd in 2013. De schilderkunst en architectonische stijl geven aanwijzingen dat de kerk in de 14e of 15e eeuw is gebouwd. Aan het kerkschip sluit een halfronde apsis aan. Meerdere lagen van muurschilderingen zijn in slechte staat. 
 
Petrití

Agía Paraskevíkerk

Net buiten het dorp van Petrití staan de overblijfselen van de kerk die gebouwd is in het Venetiaanse tijdperk en delen omvat van een oudere kerk. De kerk heeft één kamer zonder speciale kenmerken. In sommige wanden zijn verbindingen te zien die wijzen op het bestaan van een eerdere kerk. De kerk is in compleet verval geraakt. 

Middeleeuwse overblijfselen - deel 2

Vátos 
Tot de 16e eeuw komt het dorp niet voor in officiële documenten. Uit de leeftijd van enkele tempels in de regio moet worden aangenomen dat in het dorp reeds in de middeleeuwen bestaan heeft.

Saint Georgekerk
De kerk is gerenoveerd maar heeft zijn oorspronkelijke vorm behouden. 
(foto: G. Dimoulas)

De westkant van de kerk (foto: G. Dimoulas)
De kerk omvat een schip met halfronde apsis. De bewaarde fresco’s zijn in slechte staat en dateren waarschijnlijk uit de 14e of 15e eeuw. 
 
St. Nicholaaskerk
Dit is de parochiekerk van het dorp. Een deel van de kerk dateert uit de 13e eeuw



Kamára
Bronnen uit de 14e eeuw vermelden het bestaan van Kamára. 

'Agios Vlásioskerk (St. Blaisekerk)
De St. Blaisekerk ligt in de buurt van het dorp Kamára in de schaduw van de berg van Agii Déka. Tot enkele jaren geleden ontbrak het dak en was het niets meer dan een ruïne. Inmiddels is de oude kerk gerestaureerd, het kerkgebouw gerenoveerd en is de kerk voorzien van een nieuw houten dak. Uit muurschilderingen en morfologische gegevens blijkt dat de oude kerk dateert uit de 13e eeuw.
De kerk is een éénbeukige kerk met een driezijdige apsis. De entree is op de zuidelijke muur. Het heiligdom en een deel van de zuidelijke muur dateren uit de Byzantijnse periode. Dit wordt bevestigd door de aanwezigheid van versierselen van keramiek in het metselwerk van de apsis en de zuidelijke muur. De aanwezigheid van bijgebouwen geeft aan dat er een kerk en een klooster waren. In de kerk zijn fresco's uit verschillende perioden bewaard gebleven.

Kerk van de Aartsengelen Michaël en Gabriël
De kerk staat aan de voet van de berg van Agii Déka in het dorp Kamára. Het bouwjaar is niet bekend. Het is een Ionische basiliek en in goede staat. Het interieur bevat fresco's waarvan sommige dateren uit de 17e eeuw.
Een interessant kenmerk van deze kerk is dat er bepaalde elementen van andere, oude bouwsels zijn. Zo zijn er drie kleine Dorische zuilen en diverse borstweringen.


Omgeving van Vouniatádes

Onze Lieve Vrouwe Kalamiótissakapel

Verscholen tussen de bomen nabij Vouniatádes staat de Onze Lieve Vrouwe Kalamiótissakapel. De kerk is volledig gerenoveerd. Volgens de Byzantijnse Collectie in het Oude Fort dateert de kerk uit de Byzantijnse periode. Ook in een notariële akte uit 1512 wordt de kerk genoemd. De kerk is een typisch Ionische basiliek. In de kerk zijn fresco’s van na de Byzantijnse periode bewaard gebleven.