Δευτέρα 9 Φεβρουαρίου 2015

Αφιώνας - μέρος α΄

Φιλοξενία στο γραφικό και κομψό χωριό του Αφιώνα με οικοδεσπότη τον Γεράσιμο Χανδρινό...


      Βορειοδυτικά της Κέρκυρας υπάρχει εδώ και αρκετούς αιώνες η μικρή και γραφική κοινότητα του Αφιώνα. 33 χιλιόμετρα την χωρίζουν από την πόλη της Κέρκυρας.
Βρίσκεται στον αυχένα μιας μικρής χερσονήσου που χωρίζει τον όρμο του Αγίου Γεωργίου με αυτόν του Αρίλλα. Μια καταπράσινη χερσόνησος, που καθώς προχωρά ο κάθε διαβάτης προσπερνώντας το χωριό απ' άκρη σε άκρη, σου δίνει μια αίσθηση ελευθερίας  εξαιτίας του ανοιχτού πελάγους που ανοίγεται μπροστά σου, απολαμβάνοντας παράλληλα την υπέροχη θέα προς όλες τις πλευρές. Κοιτώντας προς  τα ΒΔ μπορεί κανείς να θαυμάσει τα διαπόντια νησιά (Μαθράκι, Οθωνοί, Ερείκουσα) καθώς και πολλές άλλες βραχονησίδες και μικρότερα ακατοίκητα νησάκια που όλα τους, όπως θα δούμε παρακάτω, κρύβουν από μια μικρή δόση μυθολογίας και ίσως ιστορίας.
    Πολλά λέγονται κατά καιρούς και γράφονται για την καταγωγή αυτής της μικρής κοινότητας άλλοτε περικλείοντας σ' αυτήν στιγμές αίγλης κι άλλοτε όχι. Όπως και να 'χει είναι σίγουρο και εξακριβωμένο πως παγκοσμίου φήμης άνθρωποι κατά καιρούς έχουν ασχοληθεί και έχουν αφιερώσει ώρες σ' αυτήν. Αξίζει λοιπόν τον κόπο να αφιερώσουμε κι εμείς ως κάτοικοι αυτού του πολύ όμορφου χωριού λίγο απ' τον χρόνο μας ώστε να αποτυπώσουμε με όσο το δυνατόν σαφέστερο τρόπο στιγμές της ιστορίας, των θρύλων και των παραδόσεων του χωριού μας.
     Όπως γνωρίζουμε εδώ και πολλά χρόνια το όνομα του χωριού είναι Αφιώνας. Υπάρχουν πάρα πολλές εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας αυτής  γι αυτό και ανατρέχοντας σε καταγραφές του 16ου αιώνα ανακαλύπτουμε ότι το πιθανότερο είναι η περιοχή να ανήκε στην ευρύτερη περιοχή των Καββαδάδων  με την ονομασία Άνω Aρίλλα (εξαιτίας των δέντρων με το όνομα αριά [Querqus ilex] όπου μέχρι σήμερα υπάρχουν στην περιοχή). Αυτό μπορούμε να το συμπεράνουμε  και από συμβολαιογραφικές πράξεις της περιόδου 1503-1577 όπου δεν εμφανίζεται στην ευρύτερη περιοχή οικισμός με το όνομα Αφιώνας παρά μόνον οι Καββαδάδες που συμπεριλαμβάνουν περιοχές Άνω και Κάτω Aρίλλα. Από το χρονικό σημείο αυτό και προχωρώντας, όλα τα μέχρι σήμερα στοιχεία συγκλίνουν στο ότι η περίοδος πρώτης εμφάνισης κατοίκων στο άκρο αυτό, δημιουργώντας για πρώτη φορά γνωστό οικισμό είναι γύρω στο 1636. όπως αποδεικνύει και το έτος κατασκευής της εκκλησίας του χωριού, Αγ. Ιωάννης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε πως ο οικισμός του Αφιώνα απεξαρτήθηκε διοικητικά απο την κοινότητα Καββαδάδων το έτος 1947 δημιουργώντας αυτόνομη κοινότητα. Όσον αφορά στους κατοίκους του χωριού και στην ποικιλία των επωνύμων που υπάρχουν δεν διακρίνουμε πολλά διαφορετικά. Σε καταγραφή επωνύμων της περιόδου του 17ου αιώνα (1675) δε συναντάται επώνυμο άλλο παρά Μπάρδης και Γκίνης. Σήμερα στον Αφιώνα υπάρχουν και άλλα επώνυμα όπως  Αυλωνίτης, Άνθης, Γουδέλης, Γιαλοψός, Λούβρος και Χανδρινός που όμως είναι οικογένειες που προέρχονται από άλλες γειτονικές κοινότητες που μετοίκισαν στον Αφιώνα πολύ αργότερα και για διάφορους λόγους παρέμειναν στο χωριό και σήμερα θεωρούνται Αφιωνίτες.

    Αυτό επίσης φαίνεται σε εργασία του καθ. Δημητρίου Καπαδόχου  -Ναοί και μοναστήρια της Κέρκυρας τον 18ο αιώνα (1754)- όπου στο ναό του Αγ.Ιωάννη του Προδρόμου αναφέρονται ως ιδιοκτήτες του, μέλη των οικογενειών Μπάρδη και Γκίνη και δεν αναφέρεται κανένα άλλο επώνυμο. Σήμερα στον Αφιώνα πλειοψηφεί το επώνυμο Μπάρδης και δεν είναι καθόλου τυχαίο. Η εποχή που όπως προείπαμε χτίστηκε και η εκκλησία του χωριού (1636), είναι μια περίοδος διαρκών μετακινήσεων πληθυσμών από άλλες βενετοκρατούμενες περιοχές προς την Κέρκυρα για διάφορους λόγους. Είτε γιατί εκείνες οι περιοχές καταλαμβάνονταν από τους Τούρκους και οι πληθυσμοί τους κατέφευγαν σε άλλες, ελεύθερες, περιοχές (όπως η Κέρκυρα), είτε λόγω επιδρομών στην Κέρκυρα από Τούρκους και πειρατές, που είχαν ως αποτέλεσμα την ελάττωση εργατικών χεριών στο νησί. Αυτό δημιουργούσε την ανάγκη να κρατηθεί το νησί ζωντανό και παραγωγικό, μιας και ήδη τότε υπήρχε και έπρεπε να διατηρηθεί το μονοπώλιο ελαιολάδου καθώς και το μονοπώλιο αλατιού στις αλυκές της Λευκίμμης, Ποταμού και Χαλικιόπουλου. Έτσι λοιπόν συνέβη και στον Αφιώνα όπου, κατά μια υπόθεση, οι κάτοικοι του χωριού Μπάρδη (σημερινή Αμυγδαλίτσα) της ορεινής Αργολίδας, επαρχίας Ναυπλίου, μετακινούνται σε αυτό το σημείο, αποκτώντας ως επώνυμο το όνομα της κοινότητας καταγωγής τους. Το σημερινό όνομα του χωριού εάν πραγματικά θέλουμε να το δούμε από ρεαλιστική πλευρά μάλλον προέρχεται απ' τη ποικιλία σταφυλιού αμφιόνι, η οποία στον άτλαντα ποικιλιών αμπελιού που δημοσίευσε το Υπ. Γεωργίας με σύνολο 559 διαφορετικών  ποικιλιών, αναφέρεται καλλιεργούμενη μόνον στην Κέρκυρα.
    Βέβαια αυτή είναι μια μάλλον ρεαλιστική προσέγγιση της καταγωγής του ονόματος. Υπάρχουν επίσης εκδοχές μυθολογικές όπως αυτή που θέλει την Ήβη να έχει αδελφό τον Αμφίονα και απ' αυτόν η μικρή κοινότητα να παίρνει το όνομα της (εξαιτίας της Ήβης πάλι η αρχαία πόλη της Aχαράβης πήρε το όνομα της μετά την καταστροφή της: άχαρη-ήβη = Αχαράβη). Επίσης μια άλλη εκδοχή θέλει το χωριό να 'βαπτίζεται' εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης. Απ' τον αυχένα δηλαδή, που σχηματίζεται,  πάνω στο βουνό στο οποίο βρίσκεται. Η άλλη πάλι απ' το ρήμα άφημαι=κάθομαι παράμερα δηλαδή ξέχωρα, ξανά όμως λόγω της θέσης του χωριού. Τα συμπεράσματα τα αφήνουμε στον κάθε καλοπροαίρετο αναγνώστη αυτής της μικρής εργασίας.
    Μέχρι τώρα όμως ασχοληθήκαμε με την κατά κάποιο τρόπο πιο σύγχρονη ιστορία αυτού του πανέμορφου χωριού. Δεν είναι όμως δυνατόν αυτός ο τόσο προικισμένος από φυσική ομορφιά τόπος να στερείται ιστορίας και προϊστορίας. Αυτό μαρτυρούν λιγοστά ερείπια χαμηλού τείχους και φανερώνουν πως εκτός της φυσικής οχυρής θέσης του χώρου οι κατά καιρούς κατακτητές της Κέρκυρας φρόντισαν να ενισχύσουν την περιοχή χτίζοντας περιμετρικά τείχη. Μέχρι σήμερα παραμένουν σχεδόν άγνωστα και παρατημένα στη μανία του καιρού και του χρόνου. Την ύπαρξη των τειχών αυτών συνομολογούν και τα τοπωνύμια της περιοχής όπως Καρτέρι, Βίγλα, Κάστρο, Πόρτο, Μουράγια, Πορτώνα, Μεροβιγλι κ.λ.π. Αξίζει ο επισκέπτης να ακολουθήσει το μονοπάτι που οδηγεί στο παλιό λιμάνι του χωριού (Πόρτο Τιμόνι) ώστε να συναντήσει αυτά τα υπολείμματα του τείχους. Διακρίνονται τμήματα του χαμηλά προς την θάλασσα δεξιά και αριστερά του μονοπατιού λίγο πριν φτάσουμε στο πόρτο. Ελπίζουμε στο άμεσο μέλλον κάποια κρατική υπηρεσία να ενδιαφερθεί ώστε να αναδειχθεί αυτό το πολύτιμο για την περιοχή μνημείο. Αξίζει να σημειώσουμε πως επί Ενετοκρατίας ελάχιστα σημεία στρατιωτικής σημασίας στην Κέρκυρα έτυχαν τέτοιας προσοχής ώστε να περιτειχιστούν.
     Πριν αφήσουμε την περιοχή που λέγεται Πόρτο Τιμόνι και είναι το παλιό λιμάνι του χωριού, θα πρέπει να αναφερθούμε σε ένα άλλο μνημείο της περιοχής θα τολμούσα να πω, που είναι η μικρή σπηλιά-εκκλησάκι του Αγίου Στυλιανού, ψηλά στην πλαγιά πάνω από το Πόρτο προφυλαγμένο από τον καιρό αλλά και από τα αδιάκριτα βλέμματα. Και εδώ λοιπόν κρύβεται μια ακόμη ωραία παλιά ιστορία της περιοχής. Κάποτε λοιπόν ένας κάτοικος του χωριού έβοσκε τα πρόβατα του στην περιοχή και ψάχνοντας για ένα από αυτά, τυχαία ανάμεσα σε κάτι ξερόκλαδα βρήκε ένα μικρό εικόνισμα του Αγίου Στυλιανού. Θεώρησε σωστό λοιπόν να το μεταφέρει στο χωριό και να το εναποθέσει στην εκκλησία του χωριού ώστε να είναι σε κοινή θέα και να το προσκυνούν όλοι. Παραδόξως το εικόνισμα την επόμενη μέρα έλειπε από τη θέση του και όλοι σκέφτηκαν πως κάποιος το είχε κλέψει. Δεν ήταν όμως έτσι. Πάλι στην περιοχή του Πόρτο ο ίδιος βοσκός στο ίδιο σημείο βρήκε το εικόνισμα το οποίο και πάλι μετέφερε στο χωριό. Αυτή τη φορά όμως αποφάσισαν οι κάτοικοι πως θα ήταν καλύτερα η εικόνα να παραμείνει εκεί που βρέθηκε, στη μικρή σπηλιά δηλαδή, εκεί που βρίσκεται και σήμερα. Με τον καιρό το περιστατικό έγινε γνωστό και στις γύρω περιοχές και κάποτε ένας καλόγερος από τους Καββαδάδες ζήτησε την άδεια να μείνει στην περιοχή με την προοπτική κάποια στιγμή να δημιουργηθεί εκεί μοναστήρι. Οι κάτοικοι συμφώνησαν και φρόντισαν να του χτίσουν ένα μικρό σπίτι με πηγάδι, φύτεψαν και ένα μικρό περιβόλι και κήπο ώστε η ζωή του στην απόμερη αυτή πλευρά της χερσονήσου του Αφιώνα να γίνει όσο το δυνατόν καλύτερη. Μάταια όμως. Η παραμονή του καλόγερου δεν ευοδώθηκε και έφυγε από την περιοχή με μοναδικό μάρτυρα της παρουσίας του στο χώρο τα ερείπια του σπιτιού του...
    Ας πάμε όμως και πάλι πιο πίσω...
   Τα απέναντι νησιά έδωσαν λαβές και παλιότερα να συσχετιστεί ο χώρος του Αφιώνα και της ευρύτερης ΒΔ Κέρκυρας με την ιστορία ή αν θέλετε μυθολογία που έχει να κάνει με το ξακουστό ανάκτορο του Βασιλιά  Αλκινόου της Ομήρου Οδύσσειας. Απέναντι από τον Αφιώνα διακρίνεται ένας μικρός βράχος σε απόσταση λίγων μιλίων απ' τις ακτές, με το όνομα καράβι. Αυτό λοιπόν φημολογείται πως είναι το πετρωμένο καράβι του Οδυσσέα. Δεν μπορεί παρά να είναι ένας μύθος βέβαια. Ένας μύθος που προσθέτει αίγλη στην περιοχή αλλά όχι μόνο σήμερα. Αυτού του είδους θρύλοι και παραδόσεις έδωσαν αφορμή σε πολλούς κατά καιρούς διάσημους επισκέπτες του νησιού σε άλλες εποχές να γράψουν σε βιβλία τους αναφορές ή να κάνουν ακόμη και ανασκαφές.

   Στην πρώτη περίπτωση, εκδόθηκε το 1892 μια γεωγραφική μονογραφή του Ιωσήφ Παρτς (Joseph Partsch) καθηγητή της γεωγραφίας στο πανεπιστήμιο της Βρεσλαυίας όπως αναφέρει το εξώφυλλο του βιβλίου του. Ο Ιωσήφ Παρτς λοιπόν εκτός της λεπτομερέστατης περιγραφής που έκανε από γεωγραφικής πλευράς ήταν και ο πρώτος  που αναφέρθηκε εκείνη την περίοδο για όλη τη μυθολογική αίγλη της περιοχής αναφέροντας στο βιβλίο του το θρύλο του πετρωμένου καραβιού  του Οδυσσέα απ' τον Ποσειδώνα. Επίσης ανέφερε μια ακόμη μυθολογική εκδοχή του ονόματος του Αφιώνα άγνωστη σε πολλούς μέχρι σήμερα. Έγραψε λοιπόν πως σ' αυτήν τη γωνιά του νησιού υπήρξε μια λαμπερή πόλη με το όνομα Παμφλαγώνα. Η βασίλισσα αυτής της πόλης ήταν η αδελφή της βασίλισσας της Κέρκυρας. Εξαιτίας του ονόματος λοιπόν της βασίλισσας δόθηκε με παραφθορά το όνομα Αφιώνας στην περιοχή. Εδώ υπάρχει και μια παραλλαγή του μύθου του καραβιού του Οδυσσέα  κατά κάποιο τρόπο εκχριστιανισμένη. Ο σύζυγος και βασιλιάς της Παμφλαγώνας έφυγε να πολεμήσει ξένο κράτος μα κατά τη διάρκεια του πολέμου ερωτεύτηκε τη βασίλισσα των εχθρών και την εγκατέλειψε φεύγοντας με την ερωμένη του. Επιστρέφοντας αργότερα με το πλοίο του προς το τόπο του, η βασίλισσα Παμφλαγώνα είδε το καράβι του άνδρα της και παρακάλεσε τον Αγ. Νικόλαο να τιμωρήσει τον άπιστο βασιλιά ώστε να μη γυρίσει πίσω. Έτσι και ο Αγ. Νικόλαος καθώς ο μύθος θέλει, πέτρωσε το καράβι δίνοντας μια ακόμη όμορφη ιστορία, μύθο στη πλούσια παράδοση του Αφιώνα.
...Συνεχίζεται...

Γεράσιμος Χανδρινός