Πάγοι

...Μια "Σπερατζάδα τσου Πάγους"... με κείμενο και εικόνες του Γ. Δημουλά....

Ο περίτεχνος θυρεός στο αρχοντικού του Συναδινού.

      Οι Πάγοι είναι ένα παραδοσιακό, πανέμορφο χωριό το οποίο βρίσκεται στις βόρειες πλαγιές του όρους Ιστώνη, στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, 28 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη, σε υψόμετρο 170 μέτρων. Αποτελούν τοπική κοινότητα, της Δημοτικής Ενότητας Αγίου Γεωργίου, του Δήμου Κέρκυρας, μαζί με τους οικισμούς, Βατωνιές, Πρινύλας και Άγιος Γεώργιος.
      Ο πληθυσμός του χωριού Πάγοι, κατά περιόδους είχε τις εξής μεταβολές:  Το 1583 ως Παγοπρινίλας είχε 249 κατοίκους, το 1760 είχε 423, το 1879 είχε 637, το 2001 είχε 380 και το 2011 είχε 304. Πληθυσμιακά στοιχεία που δείχνουν μια παρατεταμένη πτωτική τάση τους δύο τελευταίους αιώνες.

Πάγοι εκ Μανατάδων.

           Η παλαιότητα του χωριού χάνεται στο βαθύ χρονικό σκοτάδι και σίγουρα φαίνεται πως είναι πολύ παλαιότερο από το έτος 1469, οπότε απαντάται σε νοταριακό έγγραφο. Άλλωστε το επώνυμο Παγιατάκης υπάρχει ήδη στο νησί πριν από τα τέλη του 14^ου αιώνα, κάτι που υποδηλώνει, πιθανότατα, την ύπαρξη του χωριού τουλάχιστον από τότε, αφού διαφαίνεται συσχέτιση μεταξύ επωνύμου και χωριού.

Κατού στον Άι Γιώργη στο κρύο το νερό.....

          Όσον αφορά την ονομασία του χωριού, αυτή εξηγείται ετυμολογικά με τη βοήθεια της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Με το ουσιαστικό «πάγος (παξ)» οι αρχαίοι πρόγονοί μας, αποκαλούσαν κάθε βραχώδες ύψωμα ή απόκρημνο βράχο. Πράγματι η μορφολογία του εδάφους συμφωνεί πλήρως με την εκδοχή του ονόματος, αφού πριν την είσοδο του χωριού, στη θέση «Καταρράκτης», υπάρχουν έξι επιβλητικοί βράχοι μεγάλων διαστάσεων, γεγονός που έδωσε την αφορμή στους αρχαίους προγόνους μας να ονομάσουν την περιοχή και το χωριό, αν υπήρχε ήδη από τότε, με αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμά του. Σήμερα αυτή η βουνοσειρά λέγεται από τους ντόπιους, «Τα τρία βουνά», σημείο δύσβατο με πολύ δυνατή όμως θέα. Θέα που μπορεί κάποιος να χαρεί από τη θέση «Χελιδόνι», στη κορυφή των φιδίσιων  στροφών του δημόσιου δρόμου πάνω από τον Πρινύλα. Αρκεί να σταθεί εκεί, όπου εκστασιασμένος μπορεί να απολαύσει ένα από τα ομορφότερα πανοραμικά τοπία του νησιού,  τον κόλπο του Αγίου Γεωργίου των Πάγων, το ακρωτήριο του Αφιώνα και στο βάθος, τους μοναχικούς ακρίτες μας, τα Διαπόντια νησιά.

Ο όχι ιδιαίτερα γνωστός αλλά αρκετά εντυπωσιακός καταρράκτης των Πάγων.

       Άλλο αξιοθέατο της φύσης, προίκα αναξιοποίητη ακόμα,  είναι ο καταρράκτης, που από το ύψωμα Κακοπλάγι, πριν την είσοδο  για το χωριό, κυλάει σε βαθύ φαράγγι. Στη μέση του φαραγγιού υπάρχει μεγάλος όρθιος βράχος, ο λεγόμενος Ορθόλιθος, με  άνοιγμα σαν πόρτα στη βάση του. Πίσω από αυτό το βράχο μαζεύονται τα νερά σχηματίζοντας μικρή λίμνη, από την οποία βρίσκουν δίοδο, μέσω της τρύπας του Ορθόλιθου, πέφτοντας από μεγάλο ύψος δημιουργώντας καταρράχτη.

Η πηγή του χωριού, εκ βόθρου εγερμένη το 1777.

            Στα αξιοθέατα του χωριού δεν γίνεται να μην συμπεριλάβουμε την επιβλητική βρύση, που βρίσκεται στην αρχή του χωριού, απέναντι από την κεντρική πλατεία, με τους 5 κρουνούς και την εξής εγχάρακτη  επιγραφή «ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΧΡ ΠΑΓΩΝ. ΗΓΕΡΘΙ ΕΚ ΒΟΘΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΕΤΟΣ 1777 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2 ΕΙΓΕΜΟΝΕΒΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΥΨΙΛΟΤΑΤΟΥ ΚΟΥ ΚΟΥ ΙΑΚΟΒΟΥ ΝΑΝΙ». Αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και το παλιό γεφύρι, του 1876, στο δημόσιο δρόμο που από τους Αρκαδάδες οδηγεί στους Πάγους.

Γιοφύρι του 1876.

          Σημειώνεται, πως στην ευρύτερη περιοχή κατά καιρούς έχουν εντοπιστεί αρχαία ευρήματα, γι' αυτό ορισμένοι ερευνητές και ιστορικοί, την ταυτίζουν με την πόλη του βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοου. Στη θέση Ορθόλιθος, βρέθηκαν πιθάρια, κεραμίδες, πλάκες, τεμάχια αγγείων και μεγάλα τμήματα μαρμάρων, ενώ σύμφωνα με τον Φρειδερίκο Αλβάνα στην περιοχή βρέθηκαν και πολλά νομίσματα της ρωμαϊκής εποχής. Στα αρχαία ευρήματα της περιοχής αναφέρεται αναλυτικά και ο λαογράφος Ιωάννης  Μπουνιάς (μάρμαρα, κίονες, νομίσματα, ερείπια κτηρίου κλπ).  Αξίζει να σημειώσουμε πως κατά τον Στυλιανό Βλασσόπουλο, στην περιοχή βρέθηκε και ποσότητα θειαφιού.
        Θα  ήταν ασυγχώρητη παράλειψη να μην αναφέρουμε κάποια αρχοντικά που έχουν αφήσει το στίγμα τους στην μακραίωνη ιστορία του χωριού: Όπως το αρχοντικό της οικογένειας Δαμασκηνού που σώζεται με πολλές παρεμβάσεις στο οίκημα. Το αρχοντικό του Γεωργαντά, μετέπειτα Νεράντζη. Το αρχοντικό του κάπου Ρουβά, αρχοντικό με σαγράδο, στο οποίο σώζονται τρία επιβλητικά πέτρινα πορτόνια, ενετικής εποχής, με οικόσημα και χρονολογίες. Το αρχοντικό Συναδινού, στη γειτονιά Συναδινάτικα, όπου ξεχωρίζει το πέτρινο πορτόνι με τον δικέφαλο αετό που φέρει στέμμα και χρονολογία. Και τέλος το αρχοντικό Ντάντρια, που περί το 1850 πέρασε στην οικογένεια Κόλλα.

Η ετοιμόρροπη μεγαλειώδης πύλη αρχοντικού, ίσως μια από τις εντυπωσιακότερες της υπαίθρου.

          Οι Πάγοι από την εποχή των Ενετών ήταν διοικητικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο, ως έδρα Μπαντιέρας (Bandiera, διοικητική διαίρεση) και σχετικά εύπορο χωριό. Παλιότερα παρήγαγε κυρίως λάδι,  αμύγδαλα, επιτραπέζια σταφύλια και πολύ καλό κρασί που με περισσή ευχαρίστηση κατανάλωνε, στις άλλοτε πολυάριθμες ταβέρνες του χωριού, η βενετική φρουρά που ήταν μόνιμα εγκατεστημένη στους Πάγους. Σήμερα οι κάτοικοι εξακολουθούν να ασχολούνται παραδοσιακά με την ελαιοκαλλιέργεια και την παραγωγή κρασιού, αλλά τα τελευταία 30 χρόνια ο τουρισμός έχει  γίνει η κύρια ασχολία των κατοίκων

Απαλάτι του χθες.

          Την περίοδο των Ενετών στην περιοχή των Πάγων και σύμφωνα με απογραφές του 18^ου αιώνα υπήρχαν και τρεις νερόμυλοι που αντλούσαν νερό από το Μέγα ποταμό, που πηγάζει από τα υψώματα του Αρακλή, του Βίστωνα και των Αρκαδάδων και εκβάλει στον κόλπο του Αγίου Γεωργίου των Πάγων. Ένας απ' αυτούς σωζόταν ακόμη τον προηγούμενο αιώνα στην περιοχή.
         Τα πιο παλιά και συνηθισμένα επώνυμα του χωριού είναι τα εξής: Παγιατάκης, Ρουβάς, Ρομίος - Ρομέος (Ρωμαίος), Πιθαμίτσης, Συναδινός, Νεράντζης, Κροκίδης, Μιχαλάς, Κουναδάς, Ματθαίος, Παπαδόπουλος, Ληβαδιώτης, Λόμις, Μεσημέρης, Γιαλοψός και Λαβούτος. Τα περισσότερα απ' αυτά απαντούν τουλάχιστον από τον 16^ο αιώνα ενώ το Γιαλοψός είναι βυζαντινό. Είναι εμφανής η μακρά και συνεχής παρουσία τους στον χώρο.

Οι Άγιοι Θεόδωροι.

       Στους Πάγους, που η θρησκευτικότητα είναι έντονα χαραγμένη στις ψυχές των κατοίκων, σήμερα διασώζονται οι εξής ναοί: Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων και Αγίας Τριάδος, μητροπολιτικός  ναός του χωριού με το περίτεχνο τέμπλο και το επιβλητικό καμπαναριό, ο οποίος δεσπόζει στο κέντρο του χωριού. Ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, του 16^ου αιώνα, που κοσμείται με σημαντικές τοιχογραφίες και φορητές εικόνες. Ο ναός της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται στον οικισμό Ρουμπακάτικα. Ο ναός της Παναγίας ή Υπεραγίας Θεοτόκου του Αζομένου, του 16^ου αιώνα, που δυστυχώς σήμερα είναι εγκαταλειμμένος και χωρίς στέγη και τέλος, στον οικισμό του Αγίου Γεωργίου ο ναός του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Σπυρίδωνος. Μέχρι τον περασμένο αιώνα, σύμφωνα με τον Μπουνιά, ακόμη σωζόταν η Αγία Τριάδα, η οποία τώρα έχει γίνει πλατεία όπου διατηρείται η αγία Τράπεζά της να θυμίζει την ύπαρξή της, καθώς και ο ναός του Αγίου Ιακώβου που και αυτός έχει αφανιστεί.

Η παρακμή δεν έχει ακόμη σβήσει την πρότερη αίγλη.

        Μια περιήγηση στα γραφικά καλντερίμια του χωριού σίγουρα θα εντυπωσιάσει τον κάθε επισκέπτη, τα παραδοσιακά πορτόνια με χρονολογίες μέχρι και τον 18^ο αιώνα, οι ωραίες εκκλησιές, τα παλιά λουτρουβιά, τα πηγάδια των γειτονιών, οι ανθισμένες αυλές, τα παλιά καφενεδάκια, τα απλοϊκά αγροτόσπιτα όπου συνυπάρχουν με τα παλιά αρχοντικά, συνθέτουν μια μαγευτική εικόνα, άλλης εποχής που δύσκολα θα σβήσει από τη μνήμη του κάθε επισκέπτη.  

Πηγές: 

Ιωάννη Μπουνιά, Κερκυραϊκά. Ιστορία – Λαογραφία, τ. Α’, Αθήνα 1954 & Β’, Κέρκυρα 1959.

Χαρίλαος Κόλλας, Η νήσος των Κορυφών τον 16^ο αιώνα, τ. Α΄.
Σπυρίδων Ασωνίτης, Η Κέρκυρα και τα ηπειρωτικά παράλια στα τέλη του Μεσαίωνα. 

Γ. Δημουλάς