Στ’ αρχοντικό του Ανδρουτσέλη

Η κύρια είσοδος τ' αρχοντικού με τον Άι Νικολα.

            Απάνου στην κορφή ενός λόφου, κοντά στο Κεφαλόβρυσο, αποδομείται νωχελικά, σιωπηλό, με μόνη συντροφιά του απ' τα παλιά τον Άι Νικόλα, τ' αρχοντικό του Αδρουτσέλη. Αν και βαριά λαβωμένο και λησμονημένο, διατηρεί κάποια ψήγματα της αίγλης του χθες και δεν φαίνεται να πτοείται από την παρουσία των μοντέρνων βιλλών που έχουν ξεφυτρώσει δίπλα του. Προφανώς επειδή έχει ζήσει και δει πολλά περισσότερα πράματα απ' όσα μπορούν να φανταστούν οι γειτόνοι του. Γέννημα του κατεστημένου στα χρόνια των Βενετσιάνων, συγκέρασμα πτυχών τση ζωής αρχόντων και αρχόμενων από εποχές ξεχασμένες, αποτελεί, όπως και τ’ αδέρφια του, ένα πολύ ιδιαίτερο μνημείο.

Το απαλάτι τ' αρχοντικού με τους αποθηκευτικούς χώρους στο ισόγειο.

            Η σημασία και αξία του είχαν αναγνωριστεί από το κράτος και το 1976 εκδόθηκε ΥΑ η οποία αναφέρει: "Xαρακτηρίζομεν ως οίκημα χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας το ερειπωμένον αρχοντικόν Eνετοκρατίας της οικογενείας Θεοτόκη-Aνδρουτσέλη .... καθ' όσον τούτο κτισθέν κατά τας αρχάς του 18^ου αιώνα αποτελεί εν εκ των πλέον χαρακτηριστικών δειγμάτων αρχοντικής κατοικίας μεγάλης Κερκυραϊκής οικογενείας, η δε μεγάλη εσωτερική αυλή του αποτελεί εν εκ των πιο γραφικών χώρων αρχιτεκτονικής εποχής Eνετοκρατίας εν Κερκύρα". Επίσης, πριν κάποιες δεκαετίες, φοιτητές της Αρχιτεκτονικής σχολής του ΕΜΠ αποτύπωσαν την κάτοψη και κάποιες όψεις του κτιριακού συγκροτήματος, διασώζοντας έτσι διάφορα στοιχεία που σήμερα έχουν χαθεί. Αυτή μελέτη είναι μια σημαντικότατη βάση επί της οποίας θα μπορούσε να στηριχθεί μια μελλοντική αναστήλωση. Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια τέτοια προοπτική όμως. Έτσι τ’ αρχοντικό μένει έρμαιο του καιρού και της φύσης, προσμένοντας την οριστική κατάρρευση. Που να μην χαρακτηριζόταν κιόλας...

Πίσω απ' την κέντρική είσοδο, τα δυο τόξα που άλλοτε στήριζαν μια ξεχυτή.

            Πότε και πως γεννήθηκε το υποστατικό δεν είναι γνωστό. Σύμφωνα με τον κ. Καραμούτσο η αρχαιότερη φάση του θα μπορούσε να αναχθεί στο Μεσαίωνα αλλά η σημερινή του μορφή σίγουρα ανήκει σε πολύ πιο πρόσφατες εποχές. Ρητή αναφορά στ' αρχοντικό καθώς και στον Άι Νικόλα, έχουμε στην καταγραφή των ναών του νησιού το 1754, όπου αναφέρεται «εις ταις Χελάναις» ο ναός του Αγίου Νικολάου, «καπέλα (capella = παρεκκλήσι) του οσπιτίου του ευγενούς μισέρ κόντε Ανδρέου Θεοτόκη». Όμως ήταν ήδη συνδεδεμένο με τσου Θεοτόκηδες, συγκεκριμένα με τον κλάδο των Ανδρουτσέληδων, από τις αρχές του 18^ο αιώνα, ίσως και παλαιότερα. Γενάρχης των Ανδρουτσέληδων ήταν ο Ιωάννης Θεοτόκης και το Ανδρουτσέλης λέγεται πως ήταν παρωνύμιο που του πρόσαψε η μητέρα του. Ο γιος του, Νικόλαος (1656-1731), ήταν ένας αρκετά δραστήριος κόντες. Κατατάχτηκε σε βενετσιάνικη γαλέρα το 1691 και ανελίχθηκε στην βαθμίδα του Sopracomito (κυβερνήτης) το 1692. Το 1693 λαμβάνει τον τίτλο του κόμη και το 1699, έχοντας γλυτώσει από τα γιαταγάνια και τις κανονόμπαλες των Τούρκων σε διάφορα μέτωπα, επανεγκαθίσταται στην Κέρκυρα και συγκεκριμένα στις Χελάνες, δοξασμένος και αποδεκτός. Αυτός φαίνεται πως έκανε αρκετές προσθήκες στο υποστατικό. Άλλες δράσεις του περιλάμβαναν έργα αποστράγγισης στο λιβάδι του Ρόπα, κατόπιν ανάθεσης από τους Βενετσιάνους, καθώς και συμμετοχή στην υπεράσπιση του νησιού κατά το ασέδιο του 1716. Ο προαναφερθείς μισέρ κόντε Ανδρέας Θεοτόκης, ήταν γιος του. Τ’ αρχοντικό, επίκεντρο δραστηριοτήτων για πολλές δεκαετίες, άρχισε να περιέρχεται σε παρακμή κατά τα τέλη 19^ου αρχές 20^ου αιώνα παρασυρμένο από το ρεύμα των κοινωνικών αλλαγών. Σήμερα είναι ακόμη υπό την ιδιοκτησία απογόνων του κλάδου.

Η κούρτη με το πηγάδι της.

            Από το περιτειχισμένο κτιριακό συγκρότημα, την πρώτη εντύπωση κλέβει η εντυπωσιακή, βενετσιάνικης τεχνοτροπίας με πέτρινο περιθύρωμα, πύλη, στη νότια πλευρά του. Την φρουρεί μόνιμα η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, κτίσμα που όπως είδαμε υπήρχε ήδη το 1754 και εξυπηρετούσε τις θρησκευτικές ανάγκες των αρχόντων. Πίσω της ξανοίγεται η περίκλειστη κούρτη, στο κέντρο της οποίας πασχίζει να σταθεί όρθιο το πηγάδι τ' αρχοντικού. Στην αριστερή της πλευρά (δυτική) βρίσκονταν το λουτρουβιό, αποθήκες και άλλα βοηθητικά δωμάτια, από καιρό γκρεμισμένα. Μπροστά τους στεκόταν κάποτε, ένα από τα ιδιαίτερα στοιχεία του συγκροτήματος, μια περίτεχνη ξεχυτή, η οποία στηριζόταν σε δέκα τόξα που σχηματίζονταν από μια συστάδα έντεκα τούβλινων κολώνων. Σήμερα οι κολώνες κείτονται σωριασμένες, όμως μια γεύση της εικόνας που είχαν διασώζεται σε δύο άλλες, όρθιες, που βρίσκονται στην νοτιοανατολική πλευρά της κούρτης. Στήριζαν την ξεχυτή ενός άλλου βοηθητικού κτιρίου. Το κυρίως χτίσμα του υποστατικού ορθώνεται στη δεξιά (ανατολική) πλευρά της κούρτης, παραδομένο στην αγκαλιά υπερανεπτυγμένων αδηφάγων κισσών που το έχουν σχεδόν εξαφανίσει. Ένα ογκώδες κτίριο, του οποίου ο πρώτος όροφος φιλοξενούσε την οικία του κόντε ενώ το ισόγειο, χωρισμένο σε δωμάτια, χρησίμευε ως αποθηκευτικός χώρος που διέθετε, μεταξύ άλλων και υπόγειο για τα κρασιά. Στο βόρειο τμήμα της πρόσοψής του, εξέχουν τα απομεινάρια ενός κομψού, στα νιάτα του, μπότζου που οδηγούσε στον πρώτο όροφο, ενώ κάπου από κάτω του φημολογείται πως ήταν το σαγράδο του αρχοντικού. Αλλά το εντυπωσιακότερο στοιχείο του χτιρίου ήταν η κατεδαφισμένη πια, βαρδιόλα, που υψωνόταν ενσωματωμένη στην ανατολική πλευρά του. Επρόκειτο για έναν πύργο - παρατηρητήριο παρόμοιο μ’ αυτόν στο αρχοντικό του Θεοτόκη στους Καρουσάδες. Τέλος, σχετιζόμενος με το υποστατικό, κρίνοντας από το προσωνύμιο του, πρέπει να ήταν και ο ανεμόμυλος του Ανδρουτσέλη, που στέκεται σακατεμένος γύρω στα 600μ νοτιοανατολικά.

Η κούρτη απ' τα νότια, στο βάθος βρισκόταν το λουτρουβιό.

Τα απομεινάρια του μπότζου.

            Η εικόνα παρακμής υπό το φόντο αδηφάγους βλάστησης που παρουσιάζει το ερείπιο, σε συνδυασμό με το ιστορικό του φορτίο, προσδίδουν στο άλλοτε μεγαλόπρεπο υποστατικό μια μυστηριακή, σχεδόν στοιχειωμένη, διάσταση. Ξανοίγεται έτσι ένα πεδίο όπου η ξαναμμένη φαντασία καλπάζει ελεύθερα έξω απ' το χρόνο. Τα λιθάρια ξαναγυρνούν, οι αγρολήπτες ξανάρχονται να δανειστούν, τα κάρα ξαναφορτώνονται, οι ξέστες ξαναγεμίζουν, οι επιστάτες ξαναφωνάζουν, όλα υπό το βλοσυρό βλέμμα του κόντε που στέκεται στο μπότζο και…. Αρκετά όμως. Το βουητό του ανέμου, το θρόισμα των κισσών και οι διαπεραστικές κραυγές του γερακιού μας προειδοποιούν ότι το στοιχειό του γερο-Ανδρουτσέλη χάνει την ψυχραιμία του. Είναι ώρα να αφήσουμε τ’ αρχοντικό στη νεκρική του γαλήνη....

Κλείνοντας την πύλη του χρόνου.

Πηγές

• Κερκυραϊκές αρχοντικές αγροικίες (πρώην) Δήμου Παρελείων – Κ. Δ. Καραμούτσος
• Ναοί και Μοναστήρια Κέρκυρας, Παξών και Οθωνών στα μέσα του ΙΗ΄ αιώνα - Καπάδοχος Χρ. Δημήτριος