Μέσων Χρόνων Λείψανα - Μέρος ιγ΄

Κουσπάδες και Έγριπος

    Η σημερινή περιοχή του Πετριτή ταυτίζεται με την «....Contrata de Grepu....» ελληνιστί Έγριπος, που απαντά σε τεκμήριο του 1328. Επρόκειτο για μια σημαντική περιοχή αφού υπήρχαν ήδη από τον Μεσαίωνα μύλοι εκεί και φυσικά καλλιεργούμενα χωράφια τα οποία αποτελούσαν τιμάριο. Η ζωή εκεί όμως κρατούσε από παλαιότερα αφού στην περιοχή σώζονται χαλάσματα λουτρών των ρωμαϊκών χρόνων.

    Οι Κουσπάδες εντοπίζονται στις πηγές από το 1497 και μάλλον οφείλουν το όνομά τους στο επώνυμο Κουσουπής ή Κουσουπάς.

Αγία Παρασκευή

    Στέκεται ερειπωμένος και ασκεπής στου Πετριτή, κοντά στον δρόμο, εγκλωβισμένος από νεότερες οικίες. Βρίσκεται σε άθλια κατάσταση αφημένος στη μοίρα του. Ο εσωτερικός του χώρος του χρησιμοποιείται για την απόθεση και καύση απορριμμάτων και είναι κατάφυτος από βατσουνιές.

    Σύμφωνα με ενημερωτικό πίνακα της Βυζαντινής συλλογής Κέρκυρας ο ναός είναι βυζαντινός. Πιθανόν το τωρινό κουφάρι να είναι κτίσμα Βενετσιάνικης εποχής το οποίο συμπεριλαμβάνει τμήματα παλαιότερου ναού.

    Είναι μονόχωρος και λιθόκτιστος, χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η τοιχοποιία του παρουσιάζει ασυνέχειες, μαρτυρία διαφόρων οικοδομικών φάσεων, ενώ υπάρχουν κάποια τμήματα τοίχων που εμπεριέχουν πλίνθους στους αρμούς. Ενδεχομένως αυτά ανήκαν σε προϋφιστάμενο βυζαντινό ναό. Σώζονται και κάποιες υποψίες τοιχογραφιών.

Άγιος Θεόδωρος

    Ο ναός ανήκει στους Κουσπάδες και στέκεται στη νότια είσοδο του οικισμού. Είναι γνωστό ότι ήταν ήδη υπαρκτός το 1497, ανήκων στον μισέρ Μάρκο Τριβιζά. Έχει τη μορφή μονόκλιτης βασιλικής με ημικυκλική κόγχη και δεν εμφανίζει παλαιά γνωρίσματα ή τοιχογραφίες.

Περιβόλι

    Το χωριό του Περιβολίου, το συναντάμε στα τεκμήρια από τις αρχές του 16^ου αιώνα, σαφώς όμως γεννήθηκε σε παλαιότερη εποχή. Αυτό φαίνεται και από την πληθώρα ναών που εντοπίζονται εκεί κατά την ίδια χρονική περίοδο και που μάλλον είχαν χτιστεί προγενέστερα. Στη σημερινή τους κατάσταση όμως τα χτίρια δεν παρουσιάζουν μεσαιωνικά χαρακτηριστικά αφού είτε έχουν ανακαινιστεί είτε ανοικοδομηθεί. Συγκεκριμένα γνωρίζουμε ότι ο Άγιος Ελευθέριος υπήρχε το 1502, ο Άγιος Θεόδωρος καθώς και ο Άι Αρσένης το 1508, ενώ πρέπει να υπήρχε και ο Παντοκράτορας στον Πετάσονα την ίδια εποχή.

Άγιοι Θεόδωροι, Στανοπουλάδες (Αναπλάδες), Πολιτάδες, Ριγγλάδες, Ποτάμι και Μελίκια

    Τα γειτονικά και έντονα αλληλεπιδρώντα, αυτά χωριά, ήταν γνωστά και ως Πεντάχωρο (ή Πενθήχωρο) πιο παλιά. Έχουν μια παράλληλη και μακρά ιστορική πορεία που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Μέχρι τα τέλη του Μεσαίωνα είχαν οργανωθεί ως οικισμοί και φυσικά διέθεταν ναούς που κάποιοι επιβιώνουν ως τις μέρες μας, ανοικοδομημένοι ως επί το πλείστον όμως.

    Το χωρίο των Πολιτάδων, το βρίσκουμε στα τεκμήρια πρώτη φορά το 1400, ήδη ως συγκροτημένο οικισμό και έσβησε σιγά σιγά μετά τον 16^ο αιώνα. Η ονομασία του παραπέμπει στο επώνυμο Πολίτης. Δεν γνωρίζουμε ποιοι ναοί του υπήρχαν κατά το 1400 ή παλαιότερα. Ίσως ο Ταξιάρχης που αναφέρεται από τις αρχές του 16^ου αιώνα και σώζεται σήμερα, ανακαινισμένος στην ευρύτερη περιοχή των Ριγγλάδων όπου και υπήρχε το χωριό, στη θέση που σήμερα ακούει στο όνομα «Μπολτάδος».

    Οι Άγιοι Θεόδωροι απαντούν ως Άγιος Θεόδωρος από το 1482 και προφανώς σχηματίστηκαν με σημείο αναφοράς τον ομώνυμο ναό. Άλλος ναός ενδεχομένως μεσαιωνικός είναι η Υ.Θ. Οδηγήτρια που προϋπάρχει του έτους 1510.

    Οι Αναπλάδες έχουν παραπλανήσει αρκετά τους μελετητές. Στις πηγές απαντούν ως Στανοπουλάτες από το 1400. Όπως επισημαίνουν ερευνητές, το Στανοπουλάδες (ή Στανοπουλάτες) μετατράπηκε με τον καιρό σε Αναπλάδες και σ' αυτό συνηγορούν τόσο τα τεκμήρια που δίνουν μια διαρκή παρουσία και σταδιακή αλλαγή του ονόματος, όσο και οι ναοί, τοπωνύμια και επώνυμα που ανευρίσκονται στις πηγές. Παλιότερα θεωρούταν ότι οι Στανοπουλάδες ήταν οικισμός που αφανίστηκε και ότι οι Αναπλάδες συγκροτήθηκαν από Αναπλιώτες (Ναυπλιώτες) υπόθεση όμως εντελώς αστήρικτη. Απ' τους ναούς του χωριού οι Άγιοι Ανάργυροι αναφέρονται εγγράφως από το 1512 καθιστώντας τον πιθανόν ναό προγενέστερο του 16^ου αιώνα.

    Το χωριό των Ριγγλάδων κάνει κάπως αργά, σε σχέση με τους άλλους οικισμούς, την πρώτη του εμφάνιση στις πηγές, αρχές 16^ου αιώνα, αλλά σαφώς είναι παλαιότερο. Πιθανή εκδοχή προέλευσης του ονόματος από το επώνυμο Ριγγλιάς.

    Η παρουσία του οικισμού Ποτάμι τεκμηριώνεται από το 1507 όπου εμφανίζεται ως Ποτάμι του Λουτρακίου. Και εδώ μπορεί να υποτεθεί ότι είχε σχηματιστεί σε παλιότερη εποχή.

    Τα Μελίκια ντεμπουτάρουν στα τεκμήρια το 1391. Από που πηγάζει την ονομασία τους δεν είναι γνωστό. Στις αρχές του 16^ου και προφανώς παλαιότερα υπήρχαν αρκετοί ναοί. Συγκεκριμένα ο Άγιος Ίσαυρος το 1508 σήμερα ανακαινισμένος. Ο Άι Ντριάς το 1507, Άγιοι Ιάσων και Σωσίπατρος το 1507. Τα σημερινά τους χτίσματα όμως δεν προδίδουν μεσαιωνικότητα.

Άγιος Αρσένιος

    Ο μεγαλοπρεπής ναός στους Αναπλάδες, ένας ακόμη απ' αυτούς που τιμούν τον μητροπολίτη Κέρκυρας, έχει μακραίωνη παρουσία στο χωριό αν και σήμερα δεν δείχνει κάτι τέτοιο. Κατά το πρόσφατο παρελθόν έχει ανοικοδομηθεί εξ ολοκλήρου επομένως δεν διαθέτει παλαιά χαρακτηριστικά.

    Το 1482 σε νοταριακή πράξη γίνεται λόγος για χωράφια του Αγίου Αρσένιου στην περιοχή της Λευκίμμης που είναι εύλογο να υποτεθεί ότι αναφέρεται στον εν λόγω ναό. Όπως και να έχει σίγουρα ήταν υπαρκτός κατά την τρίτη δεκαετία του 16^ου αιώνα και έκτοτε έχει συνεχή παρουσία στα τεκμήρια.

Άγιοι Θεόδωροι

    Εντυπωσιακός ναός σε περίοπτη θέση στο ομώνυμο χωριό. Ξεχωρίζει το εντυπωσιακό πυργοειδές καμπαναριό και η σκαλινάδα που οδηγεί σ΄αυτόν. Ομοίως με τους άλλους ναούς έχει ανοικοδομηθεί εκ βάθρων επομένως δεν φέρει γνωρίσματα παλαιότητας. Ωστόσο μετρά κάμποσους αιώνες ζωής. 

    Το 1482 απαντά σε συμβολαιογραφική πράξη ο Ανδρέας Βούργαρης «...εκ το χορη(ον) Αγιου Θεοδώρου....» γεγονός που αφήνει να εννοηθεί ότι ο ναός υφίστατο τότε. Σαφείς αναφορές γι' αυτόν έχουμε από τον 16^ο και μετά.

Υ.Θ. Ευαγγελίστρια

    Η Υ.Θ. Ευαγγελίστρια είναι ενοριακός ναός στο χωριό Ποτάμι. Έχει περάσει από διάφορες επεμβάσεις και ανακαινίσεις επομένως δεν μαρτυρά την ηλικία του. Συντροφεύεται από ένα μεγάλο πλατάνι στον προαύλιο του χώρο, που θεωρείται ότι φυτεύτηκε το 1600 από κάποιον υπό την επωνυμία Σπούργιτας.

    Ήταν υφιστάμενος το 1484 και πέρασε από διάφορες περιπέτειες αφού το 1572 έστεκε «....καμένη και αφανησμένη απώ τους ασεβείς Τούρκους....» συνέπεια του τουρκικού ασέδιου του 1571. Τα επόμενα χρόνια όμως αναστηλώθηκε και πέρασε στα χέρια αδελφότητας.

Κρητικά, Λακιάδες και Μάρμαρο Αλευχίμου

    Το χωριό των Κρητικών φέρει αρκετούς αιώνες ιστορίας στην πλάτη του και μάλλον δεν είναι παρακινδυνευμένο να υποτεθεί, λόγω της ονομασίας, ότι υπάρχει κάποια συσχέτιση με την Κρήτη. Απαντά εγγράφως τουλάχιστον από το 1398 αλλά δεν είναι γνωστό ποιοι ναοί λειτουργούσαν τότε, αφού οι πηγές σιωπούν και τα χτίρια είναι νεότερα. Πιθανόν ο Άγιος Σώστης ή η Υ.Θ. Ελεούσα στην περιοχή των οποίων λέγεται πως ήταν παλαιότερα η θέση του χωριού.  

    Οι Λακιάδες είναι ένα από τα αφανισμένα χωριά της Λευκίμμης, που το πρωτοσυναντάμε το 1494. Το όνομα μάλλον προέρχεται από παρεμφερές επώνυμο. Δεν είναι γνωστό πότε ερήμωσε αλλά κατά πάσα πιθανότητα αυτό συνέβη τον 16^ο αιώνα. Βρισκόταν μεταξύ Κρητικών και Βιταλάδων.

    Όχι ιδιαίτερο γνωστό, είναι το γεγονός ότι και η Λευκίμμη διέθετε το Μάρμαρό της, χωριό που βρισκόταν μεταξύ Ριγγλάδων και Βιταλάδων Η πρώτη αναφορά στο τοπωνύμιο έρχεται από τα τέλη του 13^ου αιώνα και μιλά για την κουρατορία (εκκλησιαστική περιουσία) Μάρμαρου «....Lomarmur de la Leucima....» Πάρα ταύτα δεν είναι γνωστό αν υπήρχε οικισμός κάτι που σίγουρα συνέβαινε το 1407 ενώ μέχρι τα τέλη του 16^ου μάλλον είχε σβήσει από τον χάρτη. Η ονομασία παραπέμπει στο πέτρωμα. Απομεινάρια του χωριού είναι η τοπωνυμία «Μάρμαρα» και τρεις ναοί, οι δύο ερειπωμένοι. Δεν αποκλείεται κάποιος εξ αυτών να ήταν μεσαιωνικοί, αλλά σήμερα, έχοντας υποστεί ανοικοδόμηση, δεν δείχνουν κάτι τέτοιο.

Άγιος Δονάτος

    Το ξωκλήσι αυτό κρύβεται σ' ένα τοπίο με έντονη βλάστηση, μεταξύ Κρητικών και Βιταλάδων. Έχει ανακαινιστεί στο πρόσφατο παρελθόν και δεν επιδεικνύει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αν και το ιερό προδίδει πιθανόν παλιά φάση. Η παλαιότερη ως τώρα αναφορά περί αυτού έρχεται από το 1494 και τον τοποθετεί «...εις το χορήον τον Λακηάδον....», γεγονός που μας επιτρέπει να εντοπίσουμε χωρικά αυτόν τον αφανισμένο οικισμό. Στους επόμενους αιώνες καταγράφεται ως ανήκων στην βαρονία Δαρμέρ. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός ότι σ' αυτόν τον ναό οι Λευκιμμιώτες έκρυψαν, για να μην πέσουν στα χέρια των Ναζί, δέκα Αμερικανούς αεροπόρους το  1943, μέλη πληρώματος βομβαρδιστικού Β-17 που έπεσε στην περιοχή των αλυκών Λευκίμμης.

Νεοχώρι και Παλαιοχώρι

    Το Νεοχώρι δεν είναι και τόσο «νέο», όπως έχουν επισημάνει διάφοροι ερευνητές. Αυτό διότι ο οικισμός εμφανίζεται ήδη από τον 15^ο αιώνα ως «Eneocori», λατινική εκδοχή, όπως φαίνεται, της ονομασίας Εγνηοχόρι που τη συναντάμε στις αρχές του 16^ου αιώνα σε νοταριακά έγγραφα. Την ίδια εποχή και σε παράλληλη χρήση, άκουγε και στην ονομασία Βουνιοχώρι. Οι ερευνητές λοιπόν θεωρούν ότι αυτές οι ονομασίες αναφέρονται στον ίδιο οικισμό και προς το τέλος του 16^ου αιώνα επικράτησε η σημερινή, Νεοχώρι.

    Το γειτονικό και ενδεχομένως παλαιότερο, Παλαιοχώρι, αποτελούσε μέρος των φεουδαλικών αγαθών του Ιωάννη και Θεόδωρου Καβάσιλα το 1336 όπως μαρτυρούν οι πηγές, επιβεβαιώνοντας ότι πρόκειται για μεσαιωνικό χωριό.  Λόγος για τον οικισμό γίνεται και το 1407 και φυσικά από τον 16^ο αιώνα και πέρα.

    Προ του 16^ου αιώνα υφιστάμενοι ναοί σ' αυτά τα χωριά δεν γνωρίζουμε ποιοι ήταν. Πιθανόν κάποιοι από τους Αγία Παρασκευή, Αγία Βαρβάρα, Υ.Θ. Ευαγγελίστρια και ο ερειπωμένος Άγιος Νικόλαος που απαντούν ως υπαρκτοί την πρώτη δεκαετία του 16^ου αιώνα. Ουδείς εξ αυτών διαθέτει μεσαιωνικά χαρακτηριστικά πάντως.

Σπαρτερό, Ποδαριώνες και Δραγωτινά

    Οι νοτιότεροι φύλακες του νησιού, πιστοί στο πόστο τους πάνω από 5 αιώνες τώρα.

    Τα Δραγωτινά, ακόμη απασχολούν τους ερευνητές σχετικά με την ονομασία τους αφού δεν έχουν καταλήξει αν προέρχεται από κάποιο επώνυμο, πχ Δραγότης, από τον δραγάτη, από το Δραγότι Θεσπρωτίας ή αν έχει σλαβική προέλευση. Το βέβαιο είναι ότι υπήρχαν το 1473 καθότι απαντούν στις νοταριακές πράξεις του Ιωάννη Χοντρομάτη. Πιθανότατα υπήρχε τότε και ο Ταξιάρχης, που ξέρουμε ότι συντροφεύει το χωριό το λιγότερο από τις αρχές του 16^ου αιώνα.

    Το Σπαρτερό, φυτωνυμικής προέλευσης ονομασία, εκ του σπάρτου πιθανόν, είναι γνωστό ότι είχε ήδη σχηματιστεί στις αρχές του 16^ου αιώνα, άρα είναι παλαιότερος οικισμός. Δίπλα του άλλοτε υπήρχε το χωριό Ποδαριώνες εν ζωή ήδη το 1479. Η ετυμολογία της ονομασίας αποτελεί γρίφο και οι ερευνητές έχουν να προτείνουν το «ποδάριον» μπορεί να αναφέρεται στο κατώτερο τμήμα του νησιού, ή του λόφου που βρισκόταν. Μέχρι τις αρχές του 18^ου αιώνα είχε πια αφανιστεί και περιοριστεί σε απλή τοπωνυμία. Οι παλαιότερες, των αρχών του 16^ου αιώνα, μαρτυρίες ναών της περιοχής αφορούν στους: Αγία Μαρίνα Σπαρτερών, Υ.Θ. στον Αρκουδίλλα και Απόστολος Θωμάς που βρισκόταν στους Ποδαριώνες. Άγνωστο ποιοι απ' αυτούς είναι προγενέστεροι, ενώ και τα χτίσματα δεν μαρτυρούν παλαιότητα, καθότι ανακαινισμένα.

Πηγές

· Ανδηγαυική Κέρκυρα (13ος-14ος αι.) - Σ. Ασωνίτης

· Η Κέρκυρα και τα ηπειρωτικά παράλια στα τέλη του Μεσαίωνα - Σ. Ασωνίτης

· Κέρκυρα απ' όπου βυθά ως όπου χαράζει - Γ. Δημουλάς

· Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα - Χ Κόλλας

· Πρακτορία Λευχίμμου – Μ. Χρυσικόπουλος

· Το βαϊλάτο του Αλεύχιμου και το Πεντάχωρο. Ιστορία ενθυμήματα - Μ. Πανδής

· Ορθόδοξοι Ναοί της Κέρκυρας τον 15ο αιώνα - Σ. Χ. Καρύδης

· Ναοί και Μοναστήρια Κέρκυρας, Παξών και Οθωνών στα μέσα του ΙΗ΄ αιώνα - Δ. Χ Καπάδοχος

· Ορθόδοξες αδελφότητες και συναδελφικοί ναοί στην Κέρκυρα (15ος-19ος αι.) - Σ. Χ.  Καρύδης

· Αντίγραφα νοταριακών πράξεων του 15ου αιώνα – Σ. Χρ. Καρύδης

· Μοναστηριώτης Κωνσταντίνος, Νοτάριος Λευκίμμου 1506-1516 - Μ. Χρυσικόπουλος

· Εμμανουήλ Τοξότης, νοτάριος Κέρκυρας, πρωτόκολλο, πράξεις των ετών 1500-1503 - Εκδόσεις Ιονίου Πανεπιστημίου

· Θεόδωρου Βρανιανίτη δημοσίου νοτάριου πόλεως και νήσου Κερκύρας οι σωζόμενες πράξεις (1479-1516) - Σ. Χρ. Καρύδης

· Οι πράξεις του νοτάριου Κέρκυρας Ιωάννη Χοντρομάτη (1472-1473) - Ι.Μ. Κονιδάρη, Γ.Ε. Ροδολάκη

· Βυζαντινή συλλογή Παλαιού Φρουρίου Κέρκυρας

· http://www.dragotina.gr

· http://neochori.blogspot.gr/